مسجد جامع میدان (گزویش)
Gazovish Friday Mosque, Bonab
شمارۀ ثبت در فهرست آثار ملّی: ۸۷۹
قدمت: دورۀ صفویّه (اواسط قرن دهم هجری)
با قاطعیّت می‌توان گفت که ظرایف و تنوّع انواع مختلف هنرهای کاربردی، معماری ایرانی و اسلامی در مسجد مهرآباد بناب به اوج خود رسیده و در واقع کلکسیونی از این نوع هنرها، در این مسجد متجلّی شده است.[۱]
این مسجد در مرکز شهر و نقطۀ تلاقی میدان گزویش و مجموعۀ بازار سرپوشیده و در کنار عالی‌قاپو واقع شده است و در سمت جنوب غربی آن مسجد اسماعیل‌بیگ قرار دارد. در گذشته مغازه‌هایی چسبیده به دیوارهای شرقی و جنوبی آن ساخته بودند که دید منظری و حریم مسجد را اشغال میکردند. خوشبختانه، قبل از انقلاب تمامی این مغازه‌ها از طرف انجمن آثارملّی خریداری و آزاد شدند و نمای مسجد ظاهر گردید. زمین‌های خالیِ نردهکشیشده در ضلع های شرقی و جنوبی مسجد محلّ همان مغازه‌ها و جزء ملک مسجد هستند.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
نمای شرقی و شمالی مسجد جامع چوبی گزویش بناب (دورۀ صفویّه)
East and north views of the wooden Gazovish Friday Mosque, Bonab (Safavid period)
در سمت جنوبی مسجد تغییرات زیادی انجام پذیرفته است. در جلوی مسجد، میدان بزرگی بود به شکل میدان جهان‌نمای اصفهان و البتّه کوچک‌تر از آن. در یک طرف این میدان عمارت عالی‌قاپو، که اکنون به دربند عالی‌قاپو یا کوچۀ جینلَر[۲] معروف است، و در ضلع شرقی آن مجموعۀ بازار سرپوشیده و جادّۀ فرعی ابریشم واقع بودند یا هستند و در سمت جنوب غربی آن نیز مسجد اسماعیل‌بیگ قرار گرفته است.
متأسّفانه، در ۵۰ سال اخیر، تمامی ………………
ادامه در کتاب نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
مسجد بر فراز پشته‌ای ساخته شده است. از اینرو، برای ورود به شبستان می‌باید از هشت پلّه بالا رفت و پا به درون گذاشت… . دربارۀ پشته و اینکه به صورت طبیعی بوده یا به گونۀ صفّه‌ای [سکّویی] ساخته شده بود در جا‌یی مطلبی بیان نشده است و کسی بدان اشاره‌ای نکرده است،
« ………… چنانکه در بالا گفته شد از جانب ضلع شمال مسجد، خیابانی …………………………..
شبستان مسجد عبارت است از یک تالار مستطیل شکل که سقف آن بر روی دوازده ستون در ۳ ردیف چهارتایی حمل می‌شود. ورودی شبستان در وسط ضلع شمالی و در امتداد خیابان قرار دارد. چنانکه گفته شد کف شبستان حدود ۲ متر از خیابان بلندتر است و هشت پلّه این سطح را به هم مربوط می‌سازد.
در تمامی ضلع شمالی مسجد، بالکونی به عرض ۳ متر ایجاد کرده‌اند تا زنها بتوانند از آن محلّ، ناظر مراسمی باشند که در موقع عزاداری و یا دیگر آیین‌های مذهبی در داخل شبستان برگزار می‌شود. کف بالکون با تیرریزی و توفال‌کوبی ساخته و بر روی شش ستون چوبی استوار شده است. در امتداد ستون‌های مزبور، شش ستون چوبی با سرستون‌های تزئینی تا زیر سقف شبستان بالا رفته‌اند. در فاصلۀ ستون‌های سوّم و چهارم و در واقع روی ورودی، ستون تزئینی دیگری قرار دارد که در زیر پایۀ نگه‌دارنده ندارد. ارتفاع شبستان، حدود پنج متر است و از پنجره‌هایی که در دو دیوار شرقی و غربی گذارده شده‌اند نور می‌گیرد …………. » .[۳]
و ادامه مطلب در کتاب نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس و نقشه بناها )
.
«بسم الله الرحمن الرحیم»، «یا سبحان»، «یا ستار العیوب»، «یا قاضی الحاجات»، و …………
سرستون، صندوقۀ شاهتیر و شبستان منقوش مسجد جامع میدان بناب (دورۀ صفویّه)
A capital and main beam caisson, and the ornamented shabestan of the Gazovish Friday Mosque, Bonab (Safavid period)
تنوّع هنر در معماری مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع میدان (گزویش)
مسجد جامع میدان یا گزویش، مملؤ از ظرافت در مقرنس‌کاری چوبی و نقّاشی با موادّ رنگی طبیعی سرستون‌ها و شبستان مسجد است. چوب‌کار هنرمند به حدّی از تنوّع طرح در سرستون‌های مسجد بهره گرفته و با چنان مهارت و ظرافتی آن ها را تراشیده و هر یک از تخته‌های لمبهکاریشده در سرستون‌ها را شکل داده و روی هم چیده و قرینه‌سازی کرده است که چشم تیزبین باید تا تفاوت‌ها را دریابد. حتّی شمارش تعداد طرح‌ها در ذهن به سادگی میسّر نیست. هنرمند این طرح‌ها را یکی پس از دیگری ساخته و ………….
و ادامه مطلب در کتاب نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس و نقشه بناها )
هر بار طرحی دیگر تولید نموده است. اگر درختان یک باغ سیب را در نظر بگیریم، هیچ کدام از آن ها از نظر شکل عیناً شبیه هم نیستند، امّا شمردن اینکه چند نوع درخت از نظر شکلی در این باغ وجود دارد به آسانی میسّر نمی‌شود؛ زیرا همۀ درختان در شاخه‌ها، میوه‌ها و کوچک و بزرگ بودن با هم تفاوت دارند. نقّاش هنرمند همانند نجّار هر نقشی را که خواسته آفریده است. انواع طرح‌های نقّاشی از طبیعت و گل و بوته و گیاه پیچک و غیره.
سرستون مجد مهر آباد
تنوّع و روش‌های متفاوت در مقرنس‌کاری سرستون‌ها و نقش و نگار‌های موجود در تیرها و پردوهای شبستان مسجد جامع میدان بناب
Diversity and different styles of the stalactite capitals and their decorations
تفاوتی که مساجد بناب با مساجد مشابه در مراغه و عجب‌شیر دارند این است که طرح سرستون‌ها در مساجد ملارستم، ضریر، قاضی و سفید همه یکسان هستند و یا در مسجد شیرلوی عجب‌شیر همۀ سرستون‌ها در یک قالب و اسلوب ساخته شده‌اند، حال آنکه در مساجد بناب طرح‌های زیادی به‌کار رفته و …………….
و ادامه مطلب در کتاب نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس و نقشه بناها )
اگر نگارنده به ت و …………………
کتیبه های مسجد جامع گزاوش (میدان)
کتیبه ها و تخته های نوشته شدۀ زیادی در این مسجد وجود دارند. این نوشته ها و …………..
ادامه در کتاب نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
[۱]. خیری ۱۳۸۶، ۴۰۴
[۲]. گفته می شود علّت نام‌گذاری این کوچه به «جینلر» (= کوچۀ اجنّه) آن بود که نایب‌السلطنۀ شهر به‌لحاظ امنیّتی ورودی و خروجی کوچۀ عالی‌قاپو را بسته بود و کسی در آن رفت‌وآمد نمی‌کرد و، در نتیجه، کوچه کاملاً خلوت بود.
[۳]. ورجاوند ۱۳۶۳، ۴۰۹