مساجد و بناءهای چوبی در سایر شهرهای ایران و ترکیه
برخی از مساجد دیگری در ایران و ترکیه که چوبکاری سرستون ها و نقش و نگارهای آنها شباهت هایی با معماری مساجد چوبی شهرستان دارند در زیر به اجمال معرّفی می‌شوند.
مسجد جامع بخش گوگان
بخش گوگان از توابع شهرستان آذرشهر و به فاصلۀ حدود ۵۰ کیلومتری شمال شهر بناب قرار
شبستان مسجد جامع گوگان (دهقان ۱۳۸۹، ۱۳، ۲۲)
دارد. در گذشته، به دلیل عبور جادّۀ ابریشم، این شهر رونق بیشتری داشت. امّا، بعدها به جهت تغییر مسیر جادّۀ بین المللی و احداث جادّۀ جدید در سال ۱۳۲۰ و ظهور خودرو، این شهر به حاشیه رانده شد. در گذشته، بعد از تبریز اوّلین منزلگاه کاروان‌هایی که برای تجارت از شمال به جنوب کشور سفر می‌کردند شهر گوگان بود که کاروانسراهای تجارتی و اقامتی داشت. بعد از یک شب اقامت در این شهر، کاروان‌ها صبح علی الطلوع بار می‌بستند و ……………………….
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
مسجد جامع شیرلی عجب‌شیر
مسجد جامع شیرلی عجب‌شیر در کنار میدان و در بافت سنّتی و متّصل به بازارهای سنّتی، به شکل مستطیل، به طول ۵/ ۲۴ و عرض ۵/ ۲۷ متر واقع است. فضا و نمای مسجد از سه جهت مورد دخل و تصرف قرار گرفته و فقط از سمت جنوبی دیوار مسجد با نمای اوّلیّه آزاد مانده است. در داخل شبستان، سقف مسجد روی بیست و چهار ستون و سرستون مقرنس‌کاری و رنگآمیزیشده با نقوش گیاهی ایستاده است.
شاه‌تیرها در داخل صندوقه‌ای مکعّبیشکل قرار گرفتهاند. این صندوقه‌ها، همانند آنچه در سایر مساجد دیدم، دارای نقوش ترنج و سرترنج و زمینه‌ای لاجوردی هستند و گل‌های چند‌پر و …………………
سقف شبستان و سرستون‌های مسجد شیرلی عجب‌شیر (دهقان ۱۳۸۹، ۶۳، ۶۶)
مسجد قاضی روستای شیشوان عجب‌شیر
روستای تاریخی شیشوان روستایی است که با فراز و نشیب‌های تاریخی زیاد و پرافتخاری روبهرو شده است. شیشوان در ۴ کیلومتری غرب شهرستان عجب‌شیر قرار گرفته است. این مسجد تاریخی در کنار میدان اصلی روستا واقع شده است. سقف شبستان مسجد را هشت ستون با سرستون‌های چوبی مقرنسکاریشده نگه داشتهاند. در سال ۱۳۷۳ که نگارنده از این مسجد بازدید کرده بود، پردوهای شبستان …………………..
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
تصویر شبستان مسجد قاضی (روستای شیشوان عجب‌شیر)
مسجد محمد حنیفۀ روستای گوراوان عجب‌شیر
روستای گوراوان یکی از روستاهای شهرستان عجب‌شیر است که در سمت جنوب غربی این شهر و به فاصلۀ حدود ۲ کیلومتری از روستای شیشوان قرار گرفته است. این مسجد نیز در مرکز روستا واقع شده و در جلوی آن میدان کوچکی با دو عدد درخت توت قدیمی وجود دارد.
شبستان مسجد دارای دوازده عدد ستون است که …………………………………………..
عکس شبستان مسجد محمد حنیفه در روستای گوراوان عجب‌شیر
سرستون و پنجرۀ چوبی و ستون سنگی مسجد روستای گوراوان
مسجد یا عمارت چهارسوی آذرشهر
مسجد یا عمارت چهارسو یا سوتوباد در محلّۀ چهارسو، چهارسوق یا سوتوباد و در مجاورت چشمۀ تاریخی چهارسو در شهرستان آذرشهر قرار دارد. این بناء یکی از مساجد ستوندار چوبی تاریخی آذرشهر است و قدمت آن به دورۀ صفویّه برمیگردد. این مسجد و ………………………………
مسجد سفید مراغه
این مسجد در بافت قدیمی شهر به شکل مستطیل و به مساحت ۹۴ متر مربّع با عرض ۶/۷ متر و طول ۴/۱۲ متر در ورودی بازار قرار گرفته است. شبستان این مسجد دارای سه ستون با سرستون‌های مقرنس‌کاری و رنگآمیزیشده است. هر سه سرستون مقرنسکاریشده به یک شکل و در یک طرح هستند و با نقش‌های گیاهی رنگ‌آمیزی شدهاند. صندوقه‌ها نیز، همانند نمونههای مسجد قاضی، دارای ترنج و سرترنج مزیّن به گل‌های غنچه و برگ و ………………………………..
عکس سقف شبستان و سرستون‌های مسجد سفید مراغه (دهقان ۱۳۸۹، ۱۳۶-۱۳۷)
مسجد قاضی مراغه
این مسجد در محلّه قاضی واقع شده است. شبستان این مسجد بر روی شش ستون با سرستون‌های مقرنسکاریشده قرار گرفته است. هر شش سرستون مقرنسکاریشده به یک شکل و در یک طرح کار شده و با نقش‌های گیاهی رنگ‌آمیزی شدهاند. همانطوری که اشاره شد، و صندوقه‌ها نیز با ترنج و سرترنج و گل‌های غنچه و برگ و ………………………………………
شبستان و سرستون مسجد قاضی مراغه (دهقان ۱۳۸۹، ۱۴۴، ۱۴۸)
مسجد ملارستم مراغه
مسجد ملارستم در کنار میدان ملارستم، در داخل شهر و در ورودی بازار سنّتی قرار گرفته است. در ضلع جنوبی مسجد حیاطی وجود داشت که در سال‌های اخیر در محلّ آن ساختمانی احداث نموده‌اند و زیبایی حیاط مسجد را، همانند سایر مساجد تاریخی منطقه، مختلّ کرده‌اند. شبستان مسجد روی ستون‌ها و سرستون‌های مقرنس‌کاری شده چوبی قرار گرفته که تعداد آنها سی‌وپنج ستون است.
شبستان مسجد با پردوهای منقّش به نقوش رنگی گیاهی تزئین شده است. شاه‌تیرها داخل صندوقههای چوبی قرار گرفتهاند و بر روی صندوقه‌ها، همانند سایر مساجد چوبی، نقش یک ترنج و دو سرترنج با طرح‌های گیاهی وجود دارد. در این مسجد، سرستون‌های مقرنسکاریشده بدون رنگ‌آمیزی و بدون نقش و نگار و به صورت ساده هستند. مقرنس‌کاری در تمامی سرستون‌ها به یک شکل و شبیه هم اجراء شده و هیچ‌گونه تنوّع طرحی در آن وجود ندارد. طرح این سرستون‌ها و ………………………………
تصویر شبستان و سرستون چوبی مسجد ملارستم (دهقان ۱۳۸۹، ۱۶۱، ۱۶۲)
مسجد ضریر مراغه
این مسجد در شمال شرقی میدان خواجه نصیر است. در مورد تاریخ ساخت مسجد کتیبه‌ای در دست نیست، امّا گویا تاریخ ساخت با مسجد ملارستم یکی است. مسجد ۹۵/۱۳ متر طول و ۳۳/۱۰متر عرض دارد و شبستان آن که بسیار زیبا آراسته شده است دارای شش ستون چوبی با سرستون‌های مقرنسکاریشده و منقّش به نقش‌های گیاهی است. پردوها منقوش و ………………………………………….
مسجد ملّا معزّالدین مراغه
این مسجد نیز یکی از مساجد چوبی مراغه است که شبستان آن دارای سرستون‌های چوبی است و تنها مسجد در مراغه است که شکل سرستون‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. در تعمیرت اساسی سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶، کلّ سقف چوبی و دیوارهای چهار طرف مسجد برداشته شد و بعد از پیبندی بازسازی گردید. سرستون‌ها نیز، بعد از مرمّت، دوباره در جای خود نصبو و ……………………………………..
عکس سقف شبستان و سرستون مسجد ضریر مراغه (دهقان ۱۳۸۹، ۱۷۱-۱۷۲)
عکس سرستون‌های مسجد ملّا معزّالدین مراغه بعد از مرمّت اساسی و بازسازی
ارگ کریم‌خان شیراز
در سمت شمالی حیاط ارگ کریمخانی شیراز از دورۀ زندیه، دو عدد ستون و سرستون چوبی به کار گرفته شده است. ستون‌های چوبی بدون سنگ زیرستون مستقیم روی کف ایوان مستقرّ شدهاند. این وضعیّت باعث پوسیدگی و …………………………………
دو عدد سرستون در جلو تراس ساختمان ارگ کریم‌خان شیراز
عکس مسجد جامع روستای ابیانه در شهرستان نطنز
مسجد جامع روستای ابیانه از دو طبقه تشکیل شده و فاقد حیاط است. طبقۀ اوّل زیرزمین یا سردابه‌ای در کنار جنوب شرقی شبستان اصلی است و طبقۀ دوّم به طول ۱۵ متر و عرض ۷ متر در سطحی پایین‌تر از آن قرار گرفته است. دری به شبستان اصلی و در دیگری به کوچۀ شمالی باز می‌شود. سقف سردابه یا طبقۀ زیرین با ۲ متر ارتفاع بر روی ستون‌های چوبی فاقد تزئین نشسته است، امّا ………………………………………..
سرستون‌ها و تزئینات شبستان مسجد جامع ابیانه
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
سرستون و تزئینات شبستان مسجد جامع ابیانه
خانۀ فروغ‌الملک در شیراز
خانۀ فروغ‌الملک در شیراز، که اخیراً از طرف مالک آن به موزۀ خصوصی اشیای مالک خانه و اشیای مردم‌شناسی تبدیل شده است، خانه‌ای دیدنی و سنّتی زیبایی است که در حیاط آن در جلو تراس چهار عدد ستون با سرستون مقرنس‌کاری شده بدون رنگ و
سرستون چوبی اتاق فروغ‌الملک در شیراز
نارنجستان شیراز
در سمت شمال عمارت نارنجستان شیراز ستون و سرستون‌هایی به شکل سرستون‌های ایوان مسجد اسماعیل‌بیگ بناب مشاهده می‌شود. این بناء یک طبقه است و در جلو ایوان آن تعداد پنج ستون در سمت راست ورودی و پنج ستون با سرستون در سمت چپ ورودی حیاط عمارت ………………………
کلیسای اصفهان
برای مشاهدۀ ادامۀ این نوع سبک ستون و سرستون به کلیسای اصفهان نیز سری زدیم. در جلو تراس طبقۀ دوّم ساختمان حیاط پشت ساختمان کلیسا چند ستون با سرستون‌های مقرنسکاریشده ساده و بدون نقش و رنگ، شبیه طرح سرستون‌های ایوان مسجد اسماعیل‌بیگ بناب، مشاهد می‌شوند. سقف ایوان این ساختمان به صورت قاب‌بندی شدۀ چوبی با اشکال هندسی است که جذّابیّتی به نمای ساختمان بخشیده است. نظر به قدمت کم این بناءها، به نظر می‌رسد تمامی این طرح‌ها و شیوۀ کار این نوع سرستون‌ها از یک منبع سرچشمه گرفته باشند.[۱]
و ………………………………………
عکس ستون و سرستون‌های عمارت نارنجستان شیراز
عکس ستون و سرستون ایوان ساختمان حیاط کلیسای اصفهان
کوشک یا شکارگاه روستای سرهنگ‌آباد
کاخ یا کوشک یا شکارگاه روستای سرهنگ‌آباد در زوارۀ اردستان واقع شده و در سال ۱۳۵۵ با شمارۀ ۱۲۷۸ در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است. معماری این مجموعه تلفیقی از معماری دورۀ قاجاریّه و سبک دورۀ صفوی به شمار می‌رود. چنان‌که ایوان عمارت اصلی با ستون‌های چوبی نمایی همانند چهل‌ستون دارد و، از طرف دیگر، قوس‌های نیم‌دایره و ………………………….
کوشک یا کاخ روستای سرهنگ‌آباد (عکس از سایت مرجع معماران)
مسجد امامزاده محمد بن جعفرالصادق
این مسجد در داخل امامزادۀ محمد بن الصادق در شهر بسطام از توابع شهرستان شاهرود قرار گرفته است. چوبکاری سرستون‌ها شبیه سرستون‌های مسجد اسماعیل بیگ بناب و فاقد نقش و نگار است. سقف مسجد پوشش چوبی است با شاه‌تیرها و صندوقههای روی شاه‌تیرها. پردوها بدون ابزارکاری و بدون نقش و به صورت ساده کار شدهاند. در حیاط این امامزاده مقبرۀ عارف بزرگ شیخ بایزید بسطامی قرار گرفته است. نگارنده در سال ۱۳۹۴ از این مسجد و مقبره بازدید و ……………………………..
شبستان و سرستون‌های مسجد امامزاده محمد بن جعفر الصادق در شهر بسطام (۱۳۹۴)
مسجد گؤکجلی (Gokceli) ترکیه
این مسجد به تاریخ ۱۲۰۶ ﻫ.ق. ساخته شده است.[۲] چنان که در عکس پیداست، اسکلت مسجد و دیوارهای آن با چوب الوار دراز به ضخامت حدود ۲۵ سانتی‌متر و سقف مسجد از چوب ساخته شده است. سقف مسجد به صورت چوب‌های شیب‌دار شیروانی مانند روی فرسب های چهارتراش و منقوش به نقش ونگارهای گل پیچک و برگ است. سقف شبستان مسجد نیز بر روی شاه‌تیرهای چهارتراش ضخیم و شاه‌تیرها نیز بر روی ستون‌های چوبی مکعّبی شکل با سرستون‌های ابزارکاریشدۀ زیبا و ………………………….
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
مسجد آهی شرف الدین در آنکارا
سرستون‌ها و شبستان مسجد گوکجلی ترکیه (عکس از یک گردشگر کانادایی)
مسجد آهی شرف‌الدین که در شهر آنکارا واقع شده در سال ۱۲۹۰ ﻫ.ق. ساخته شده و از بناءهای دورۀ سلجوقی است. مسجدی است با ……………………………….
مسجد شیخ هابیل (Şeyh Habil) ترکیه
عکس مسجد شیخ هابیل در ترکیه (عکس از یک گردشگر کانادایی)
ستون‌های چوبی و تقریباً قطور این مسجد بر روی سنگ زیرستون قرار گرفتهاند و سرستون‌ها به شکل مثلث و به ضخامت ۳۵ سانتی‌متر ابزارکاریشده و دارای رنگ و ………………….
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )
[۱]. چنان‌که در همین فصل در خصوص سرستون‌های مسجد مهرآباد آمده است، به نظر تمامی کارشناسان باستانشناس، از جمله دکتر پیرنیا و دکتر ورجاوند، این نوع سرستون‌ها الهام گرفته از مساجد دورۀ صفوی بناب هستند.
[۲]. نگارنده خود اطّلاعات چندانی از این مساجد ترکیه ندارد و تنها به لحاظ شباهت معماری آنها با مساجد بناب تصاویر آنها در اینجا آورده می‌شود. این عکس‌ها را یک گردشگر کانادایی که برای گرفتن عکس از مساجد تاریخی به بناب آمده بود به نگارنده داده است.