برج و باروی شهر (قالا دیواری)
Towers and Castles of Bonab
اوّلین مسکن امن و پناهگاه هایی که انسان برای ……………………………..
بیشتر دژهای جلگهای سمجهایی [راه زیرزمینی] دارند که راه فرار درونیان است و خندق و پل روان و دروازه و دربند در بنای این دژها دیده میشود… .[۱]
دژسازی و استقرار برج و بارو در دورههای تاریخی ماد، هخامنشی، پارت و ساسانی پدیدار شد
برج و باروی شهر (قالا دیواری) بناب
Towers and Castles of Bonab (Gala Duvari)
عکس حصار قلعۀ ضحاک هشترود و مزغل های آن
از نمونههای دیوار و دروازه و خندق دور شهر میتوان حصار دفاعی شهر بناب، قلعۀ بختک لیلان و سایر شهرهایی که در دشت بنیان نهاده شدهاند را نام برد. در این گونه شهرها، علاوه بر حصار دور شهر، راههای مخفی زیرزمینی نیز جهت ارتباط با بیرون شهر و نقل و انتقال تدارکات
و………………….
کروکی حصار شهر و روستاهای اقماری آن (طرح از نگارنده)
قالا دیواری
کـدرلنمه گؤزل شهریم قـالانی قـورماروخ گد سین
الیـمنـن آلسالار دار و نـداری قـورمـاروخ گـد سین
نگین تک سینه ی تاریخه سالام من سنی آی تـک
باخان باخسین هوسلنسین وقاری قورماروخ گدسین
دایـانــد ون داغ تــکـیـن امـنیتـه دشمن قبـا قــیـنـدا
بـری بولمیـر نـدور قلعه دواری قورماروخ گدسین
امـان امـنـدون شهــره ال اوزمـم دامـنـونــن مـــن
قـوجال سانـدا قوجانیـن باغ باری قورماروخ گدسین
وراندا پـالچـغی دیواره الـلر ضــرب مضـرابدور
اشیتمیر بیـر قولاخ آواز ساری قـورماروخ گدسین
دیر تـوپراقیدور بو موش یواسی قور گدر گدسین
اونودما کور باخیشدان بو حصاری قورماروخ گدسین
اُو خـندق، برج و بــارو، جُـل قــازوب امـنیّته خاطر
عـزیـز ساخـلا اشی استاد کاری قورماروخ گدسین
بیری استـیر که فـهم ادسـین دروس علــم تـاریــخی
قـالا استاد سیـز، مـدرک مداری قورماروخ گدسین
(علیاصغر بالغ)
سند شمارۀ ۱ مرتبط با دیوار قلعه
ترجمۀ سند
فروشنده بهنام آقا فرزند مرحوم حنیفه
خریدار: حاجی گلمحمد فرزند مرحوم کربلایی آقا
مورد معامله: تمامی و همگی یک قطعه باغ کروم [باغ انگوردار] در اراضی گزوشت بناب محدود به حدود اربعه جنوباً و شرقاً دیوار قلعه،
و…………………….
سند شمارۀ ۱ که در آن از قلعه و خندق بناب نام برده شده است (بهمن خوشباطن)
- این سند حاکی از آن است که دیوار قلعه و خندق در این منطقه از بناب در سال .………………….
نمونهای از برج و بارو با مصالح خشت و چینه
هر برج و بارویی چند دروازه دارد. درب دروازهها از…………………………………..
نمونۀ حصارهای دوقلو را نگارنده در قلعۀ بختک لیلان دیده است. بقایای دیوار اوّل در ضلع
و …………………
برج و باروی شهر بناب دارای سه دروازۀ اصلی و پنج دروازۀ فرعی بود. دروازه های اصلی آن ………………..
- دروازۀ محال و گاودول: دروازۀ گاودول[۲] در سمت جنوبی شهر و در کنار مسجد قرمز در محلّۀ……………….
کروکی حصار شهر بناب، دروازهها، کاروانسراها و حوضچه های تأمین کنندۀ آب خندق (نگارنده و بابک)
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس ها و نقشه ی بناها )
تپّۀ حسنلو
این تپّه در مجاورت شهر نقده در ……………..
برج و باروی توس
برج و باروی توس در قسمت پایین ۶ متر و در بالا ۵/۲ متر پهنا داشت و ………………………..
قلعۀ بختک لیلان
این قلعه در ورودی بخش لیلان در شهرستان ملکان قرار گرفته است. عرض آن حدود ۶۰۰ متر و طول آن ۹۰۰ متر است. دیوارههای آن بر اثر ریزش و عوامل بیرونی مانند آب باران و زلزله و انباشت خاک به صورت تپّهای دور قلعه دیده میشوند. در قسمتهای خاکبرداری شده، دیوار و خشتها به وضوح قابل مشاهده هستند. تا سال ۱۳۶۲، این قلعه و تپّههای اقماری آن برای ادارۀ میراث فرهنگی ناشناخته بودند. در آن هنگام، در منطقه تنها ادارۀ میراث فرهنگی مراغه وجود داشت و آثار منطقه از طریق این اداره مورد حفاظت قرار میگرفت.
دیوارهای این قلعه از مصالح خشت ساخته شدهاند. گاه در لای دیوار اسکلت انسان و استخوان پیدا میشد که، به غالب احتمال، استخوانهای کارگرانی هستند که هنگام ساخت قلعه
تصویر هوایی قلعۀ بختک شهر لیلان (آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی)
مردهاند و جسدشان در لای دیوار دفن شده است. در اطراف قلعه خندقی مشاهده نمیشود. خندق یا اساساً وجود نداشت یا به کلّی از بین رفته و اثری از آن باقی نمانده است.
جا دارد به یک نکتۀ مهمّ در مورد این قلعه اشاره نمایم که تا به حال مورد توجّه قرار نگرفته است. در بالا اشاره شد که قلعۀ بختک لیلان به احتمال زیاد دارای دو حصار بوده است. میتوان گفت: آثار قدیمی واقع در ضلع شمال شرقی قلعه که مرکز بهداشت
و ………………….
قیزلار قلعهسی
این قلعه در ۵ کیلومتری جنوب شهر بناب، در مجاورت روستای زُوارا قرار دارد
و ………………….
بسطام
شهر بسطام از توابع شهرستان شاهرود و زادگاه عارف بزرگ بایزید بسطامی است. این شهر همانند بناب در پهنۀ دشت سرسبزی قرار گرفته است. در گذشته به دور شهر حصار و برج و بارویی کشیده بودند و اکنون بقایایی از این حصار تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد. نگارنده در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ از ………………….
از ……………………
برج و باروی شهر (قالا دیواری) بنابTowers and Castles of Bonab (Gala Duvari)
و بقایای برج و باروی شهر بسطام در اردیبشهت ماه سال ۱۳۹۴
خندق دور برج و باروی بناب
واژۀ معرّب «خندق» برگرفته از واژۀ «……………………….. .……………….
اوّل، «زیوه جُلی» zeyva jöli)) در نزدیکی دروازۀ محال در سمت جنوب شرقی .……………………..
کروکی نهرها و جویها و موقعیّت منبع های آب خندق حصار شهر بناب (طرح از نگارنده)
.
نقشۀ حصار تاریخی شهر بناب (ترسیم: مهندسان مشاور بانیان)
ساخت برج و باروی شهر و کندن خندقی عمیق و عریض به دور حصار و ایجاد منبعهای بزرگ جهت ذخیره سازی آب برای خندق بدون ماشین آلات امروزی از اهمّیّت بسیار زیادِ موضوع امنیّتِ مردمِ شهر
و ………………………
سند شمارۀ ۲ در مورد حصار و قلعۀ شهر بناب
سند شمارۀ ۲ در مورد حصار و خندق شهر بناب (بهمن خوش باطن)
متن سند
جلسه ۱۹
…………………..
و ……………………
سند شمارۀ ۳ مرتبط با پر کردن خندق حصار بناب (صورتجلسه انتخاب اعضای جدید انجمن شهرداری بناب)(بهمن خوشباطن)
سند شمارۀ ۳ مرتبط با پر کردن خندق حصار بناب
این سند صورتجلسۀ انتخاب انجمن شهر بناب است. پُر کردن خندق و تخریب حصار شهر
و ……………………
ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه عکس ها و نقشه ی بناها )
[۱]. کیانی ۱۳۶۶، ۹۳
[۲]. در لهجه محلّی،جُودول ((jodül گویند که همان گاو دول میباشد واز دو کلمه (جُو + دول) تشکیل شده است. جُو در لهجه محلّی همان گاو میباشد(مانند جُوهان (jowhan) = گاو آهن، و جُودوش jowdoosh))= گاو دوش (در اصطلاح محلّی قدیمی ظرفی که گاو را در آن میدوشند)، جامیش یا جُومیش jowmish)) = گاومیش، جومیخ = میخ گلوبند گاو، جوبند = گاوبند یا گلوبند؛ و دول (dool) در فرهنگ عمید و معین به معنای ظرفی که با آن آب کشند؛ سطل؛ ظرف مربّع و مخروطیشکل که پر از غلّه سازند؛ ظرف چرمین فلزّی که با آن آب کشند (در اینجا به معنای گود یا درّه). به طور مثال در عبارتهای: دُولچه (ظرف کوچک آب)، دولاب (جای گود برای آب)، مَمَه دُول (نام روستایی در ورودی بخش لیلان)، دول دور (پر کردن گود)، دولما یا دولمه (نوعی غذا که سبزیجات و چیزهای خوردنی را در داخل برگ مو میریزند و میپیچند)، خوندولان (محلّی در بناب که در جنگ با مغولان درّههای آن با خون پر شده بود)، گاودول (ناحیهی است مابین شهرستان بناب و ملکان که یک نام قدیمی است. چون در قدیم شغل مردم آن کشاورزی و دامداری بود به احتمال زیاد چوپانان گلههای گاو را برای چرا در میان درههای سبز و پرعلف این ناحیه میبردند).
[۳]. ابریشمی ۱۳۹۴، ۷
[۴]. نگارنده قسمتی از باقیماندۀ خندق را که متروکه شده بود در سال ۱۳۳۷ در کوی پشت قلعه دیده بود. در آن زمان آب و فاضلاب گرمابۀ سنّتی میدان و آبهای سطحی و بعضاً آب رودخانۀ کنار آن به این خندق هدایت میشد. عرض خندق حدود ۱۵ متر و عمق آن در آن زمان حدود ۵ متر بود. البتّه، هم عمق و هم عرض آن احتمالاً در اصل بسیار بیشتر بوده است.