نمایش نوار ابزار

کاروانسرای ممقانی : Mamagani’s Caravanserai

کاروانسرای ممقانی

           منابع تاریخی هخامنشیان را پایه‌گذار کاروانسراها دانسته‌اند. در روزگار اشکانی، ایستگاه‌های بین‏راهی برای امنیّت و حمایت از کاروان‌ها اهمّیّت زیادی یافت و در اغلب جادّه‌ها، به ویژه جادّۀ معروف ابریشم، بناءهایی شبیه کاروانسرا ایجاد گردید. در دورۀ ساسانیان، به دلیل اقتصاد وسیع و گسترش راه‌ها و امنیّت کاروان‌ها، کاروانسراهای بسیاری در مسیر جادّه‌ها و گذرگاه‌های اصلی بناء گردیدند.

              در دورۀ اسلامی، دلایل متعدّد نظامی، اقتصادی و مذهبی موجب گسترش کاروانسراها شد. در این دوره ساخت بناءهایی چون مساجد و مدارس و کاروانسرا در کنار هم صورت می‏گرفت و نقشۀ دو ایوانی و چهار ایوانی رواج یافت.

             در روزگار صفویان، ایجاد کاروانسراهای درون‌شهری نیز گسترش پیدا کرد و هر کاروانسرا در دادوستد کالاهای ویژه ‏ای تخصّص یافت. در این دوره، کاروانسراهایی با نقشه‏ های مدوّر و هشت‏ ضلعی نیز ساخته شدند.

             در روزگار زندیّه، افشاریّه و قاجاریّه تغییر چشمگیری در ساخت کاروا‌نسراها به وجود آمد و کاروانسراها بیشتر با نقشۀ چهار ایوانی و از خشت احداث گردیدند.

               کاروانسراها را سرا، تیمچه، پاساژ، رباط، ساباط و خان نیز می‌نامیدند. البتّه، از نظر کارکرد تفاوت‏هایی میان آن ها وجود داشت. کاروانسراها به طور کلّی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می شدند: کاروانسراهای درون‏ شهری و کاروانسراهای برون‏ شهری.

امّا……………………..

           کاروانسرای ممقانی که در ابتدای بازار آهنگران در مسیر جادّۀ قدیمی شهر قرار گرفته است یکی از ۵۴ کاروانسرای تجاری و اقامتی شهر بناب بود و از اهمّیّت و رونق اقتصادی و تجاری بالایی برخوردار بود و تجارت انواع خشکبار در آن انجام می‏ گرفت.

          کاروانسرای ممقانی از غرب در کنار جادّۀ قدیمی محال و متّصل به بازار آهنگران و متولار (موتابان) قرار دارد و از شمال به جادّۀ دروازۀ مراغه، معروف به بازار حلّاجان، وصل است. ساختمان کاروانسرا دوطبقه بود

و …………………………….

عکس ورودی کاروانسرای ممقانی بناب و در ب چوبی بزرگ کاروان‌رو با دربچۀ کوچک در وسط آن

 

        حیاط کاروانسرا به شکل مربّع و به ابعاد حدود ۳۵ × ۳۵  متر بود و حجره‌ها مشرف بر حیاط بودند. در سقف طبقۀ دوّم سایه‌بانی به عرض ۵ متر بود که یک لبۀ آن و فرسب‏ها روی شاه‌تیر و ستون‌های چوبی و لبۀ دیگر آن روی دیوار طبقۀ دوّم می‏ نشست. ستون‌ها نیز بر روی سنگ‌های زیرستون استوار شده بودند. در زیر این سایبان‌ها، تجّار نمونه‌هایی از اجناس ………………………………….

       در یک طرف ورودی‏ها ترازویی بزرگ از سقف ایوان آویزان بود. کفۀ ترازو به شکل چهارگوش از تخته بود و گوشه‏ های کفۀ ترازو از چهار نقطه به وسیلۀ زنجیر آهنی به حلقۀ بازوی

حیاط کاروانسرای ممقانی بناب

: Mamagani’s Caravanserai

آهنی بالای ترازو بسته شده بود. وزنه‌های این نوع ترازوها را با اسامی پوط، چارک، سیر و پونزا

و ………………………………….

اعداد حساب سیاق

         اعداد حساب سیاق یک روش و در حسابداری قدیمی دانشی بود برای ثبت و ضبط ارقام و اعداد محاسبات دیوانی و شخصی. تا پایان دورۀ قاجار کلّیّۀ امور محاسبات با اعداد سیاق نوشته می‌شد و مردم عادّی، به ویژه کسبه و مغازه‌داران، تا سال ۱۳۴۰ در شهر بناب محاسبات را با اعداد سیاق ثبت می‌کردند.

              نام این خطّ از واژۀ عربی سیاق، به معنای ترتیب و شمارش، که روشی از حسابداری است گرفته شده است. دانش سیاق تا یک سدۀ پیش بین مردم ممالک ایران و ماوراءالنهر، هند، پاکستان، ترکیه، قفقاز و گرجستان رایج بود. این خطّ در مکتب‌خانه‌ها به دانش‌آموزان تدریس می‌شده است. یاد گرفتن آن نیز ساده

و ………………………………..

۵۰ دینار = یک شاهی

۲۰۰ دینار = یک عبّاسی

۵۰۰ دینار = ده شاهی که به ده شاهی پَنَه‌بَد (panabad) می‌گفتند.

۲ تا۱۰شاهی = یک قران یعنی یک ریال

۰۰۰/۱۰ دینار = یک تومان

 ۱۰ قران = یک تومان

تا ۹۹۹۹ دینار همۀ ارقام بر حسب دینار و قران نوشته می‌شوند و از ده هزار دینار به بالا بر اساس واحد تومان که پول متداول ایران است محاسبه می‌گردد (تومان در زبان ترکی به معنی ده هزار است. همان ۱۰۰۰۰ دینار است).

تا سال ۱۳۰۸ شمسی در اوایل سلطنت پهلوی، واحد پول ایران دینار بود[۱] که بعد از آن به ریال تبدیل شد و یک صفر را از جلوی دینار برداشتند و ……………………….

نمونه ‏ای از اسناد کاروانسرای ممقانی

متن سند

بسم الله الرحمن الرحیم- حضور مبارک جناب عمده التجار قلمکاری آقا کربلایی مصطفوی تاجردار مشرف باد قبلاً، امیدوارم که مزاج مبارک سلامت بوده باشد، بعداً رقیمه عریضه به پیوست دو قطعه برات یکی به عهده با حاجی محمد قصاب و یکی به عهده مشهدی قلی. انشاءالله اخذ و اطلاع خواهم بود و دیروز موازی دو کیسه تنباکو در حمل قدرت توائی داشقه‌چی [درشکه‌چی] ارسال خدمت گردید و مبلغ یک تومان پس کرایه دهید و رسیدش را مرقوم فرمایید. تنباکو تاجری  و …………………………………….

سندی از کارونسرای ممقانی بناب با خط  (حساب سیاق)

 

اوزان محلّی

  • یک من محلّی = ۴چارک یا ۳۰۰/۶ کیلوگرم
  • یک چارک = ۴ کدفر
  • یک من = ۱۶پونزا
  • چارک = ۲ سیر
  • یک چارک = ۴ پونزا
  • یک سیر = ۲ پونزا
  • و …………………………

 

  •  ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه  عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )

 

 نمره:۳۴                 بتاریخ ۱۸ شهر شوال /۱۳۵۰ قمری                   مطابق […]                   /۵/ اسفند/ ۱۳۱۰ شمسی

داخل جنسی خارج جنسی

آقای امیرقلی از آقای یوسف و حسن

پنبه ۲۲ کیوانچه

جوهر [نفت]۲۰عدد

فی ۲۱ قران ۱۹ پوط و ۱۴ و نیم کیوانچه

یک تومان و یک شاهی ۳۴ تومان و ۸ قران و ۹ شاهی

۱

یک نفر شخص کندی/ جوهر [نفت] ۱ بسته / فی ۱۸ قران و ۳ شاهی

یک پوط و نیم کیوانچه / یک تومان و ۷ قران و ۱۰ شاهی

 

 

 

۲

آقای محمدعلی بابت مشهدی غلام قصاب

پنبه ۲ من / فی یک قران و ۱۰ شاهی

جمع ۳ قران

۳

 

 

 

۴

ترجمه برگی از دفتر حساب به‏ دست ‏آمده از کاروانسرای ممقانی

 

 

متن سند فروش اسلحه

به تاریخ دهم ماه ربیع‏الثانی سال ۱۳۳۴ ﻫ.ق.

خدمت جناب مستطاب آقای مشهدی آقا تاجر بنابی سلام الله تعالی ملاحظه فرمایند.

برادر عزیز وجود، امیدوارم که انشاءالله تعالی مزاق مبارک در نهایت صحت و اعتدال است. عرض ثانی امانت ‏هایی که در نزد جنابعالی گذاشته ‏ام بدین صورت:

تفنگ پنچه (کلت)، / فشنگ‌دان، ۵۰ عدد / جلد تپانچه، / جهانگیر آقا فرستادم تسلیم فرمایید بیاورد. البته معطل نفرمایید خیال آمدن داشتم و لیکن ممکن نشد بیایم، اگر به جهانگیر آقا اعتبار ننمایید آقای محمّدحسین آقا کربلا مختار و آقا میرزا اکبر آقا مشارالیه را می‏ شناسند، در حجره آقا محمّدحسین آقا تسلیم فرمایید بیاورد. باید در آن جا بفروشد، اگر فروخته گردید،  و ……………………………………………..

عکس سند سرای ممقانی

 

نقشۀ کاروانسرای ممقانی بناب

  ادامه در کتاب دو جلدی نگاه نگاره ها ، ( به همراه  عکس های مرمتی و نقشه ی بناها )

[۱]. نشریۀ پیام میراث ۱۳۸۱، ۳۸

دیدگاه ها