معماری صخره ای صور بناب : Rock Cut ArchitectureSavarBonab (Hand-dugs)

شنبه 13 آذر 1395

معماری صخره ای صور بناب و منطقه گردشگری :

Rock Cut ArchitectureSavarBonab (Hand-dugs)

اثر تاریخی به شماره ۳۰۸۶، تاریخ ۱۷/۱۱/۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید

داخل معماری صخره ای ( دستکند ) روستای صور بناب ( عکس از نگارنده )

موقعیت جغرافیایی:

صور، دهی از دهستان بناجوی شمالی، بخش مرکزی، شهرستان بناب در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. رودخانه قلعه چای از دو کیلومتری شمال باختری این آبادی می گذرد و کوه “دوزلاغ” در شمال و کوه “پلی گونی” در خاور و کوه “فرهاد داش” در یک کیلومتری جنوب خاور آبادی است. [۱]

مشخصات معماری:

معماری صخره ای صور نخستین بار در سال ۱۳۷۶ توسط اداره میراث فرهنگی شهرستان بناب مورد شناسایی قرار گرفت. روستای صور در دره ای قرار گرفته که در دو طرف کوه منازل و خانه های مسکونی قرار دارد که رودخانه ای از وسط آبادی می گذرد که روستا را به شمالی – جنوبی تقسیم می کند و معماری های صخره ای نیز در دو جهت و در زیر خانه های مسکونی فعلی قرار گرفته اند. بنا به اظهارات محلی در اکثر این واحدها معماری صخره ای وجود داشته که تعدادی از آنها به مرور پر شده اند و نیاز به خاک برداری و پاک سازی دارند.

این دستکندها از سمت غزب به سمت شرق بوده و واحد به واحد پیوسطه ادامه دارد. در قسمت شمالی روستا یعنی سمت دیگر دره نیز این واحدها ادامه یافته است ، طبق اظهارات مردم محل حتی در قسمت شمالی فضاهای بزرگتر از این واحد ها وجود دارد که متاسفانه قسمتی از فضا ها پر شده است. در حال حاضر چشمه ای نسبتاً پر آب در مرکز روستا قرار دارد که آب شرب اهالی روستا از این محل تامین می شود . بطور کلی منطقه صور بدلیل کوهستانی بودن زمستان های آن طولانی است .

داخل معماری صخره ای روستای صور بناب ( عکس از نگارنه )

وضعیت معماری هر واحد صخره ای عبارت است از اطاق نشیمن، طویله، انباری با پلان های مدور و بعضاً بیضی که در وسط اتاق نشیمن بصورت سکویی مرتفع با ارتفاع ۸۰ سانتی متر تا ۲۰/۱ سانتی متر که بالای این فضا گنبدی شکل مرتفع با نورگیری در بالا که احتمالاً جهت روشنایی تعبیه گردیده است .

طویله دورادور سکوی اتاق نشیمن قرار گرفته که آغول را در کنار سکوی نشیمن در داخل سنگ بطرز ماهرانه ای کنده اند که حتی جای بستن حیوانات را نیز در کنار بازوی آغول بصورت حلقه های تراشیده اند. در گوشه هایی از این مجموعه ها فضاهایی نیز به عنوان انباری تعبیه گردیده است. در دیواره ها و پایه های سنگی حفره هایی که بیانگر محل های پیه سوز باشد دیده می شود. همچنین سوراخ هایی به عنوان قلاب برای آویزان کردن یا بستن وسایل قرار داده شده بود وجود دارد .

در حال حاضر بر روی این معماری خانه های روستایی قرار دارد که وضعیت آنها نیز قابل توجه است. از هر واحد صخره ای راهی به واحد کناری وجود دارد و بنا به اظهارات محلی این فضاها در چند طبقه هستند که راهی به زیرزمین خود معماری صخره ای وجود دارد. راه ارتباطی همان طوری که ذکر شد به واحدهای کناری و زیر زمین از طریق حفره ها امکان پذیر است که در مواقع اضطرار از آنها استفاده می کردند.

داخل معماری فوق تاریک و تنها روشنایی آن ها بوسیله نورگیرهای کوچک و روزنه های ایجاد شده در سقف اتاق ها می باشد. فضاها، طاقچه ها، طاقنماها، حفره ها، آغل ها و … همگی بوسیله کلنگ با دست منده شده اند که هنوز آثارجای کلنک مشاهده می شود . سنگ موجود ماسه ای است که انسان براحتی در آن دخل و تصرف می نماید . ورودی این معماری ها به وسیله دالان های چوبی پوشانده اند که آب باران و برف به داخل نفوذ نکند.

امنیّت و حفظ جان و مال برای انسان بزرگترین و اصلی ترین عاملی بودکه در ایجاد این فضاها .نقش داشته . جنگ و گریز، قتل ، غارت اموال و دارایی مردم و ……. از آن جمله عواملند ، معماری صخره ای صور در این مورد مصداق پیدا میکند . انسان های دوران تاریخی برای اینکه بتوان در پناهگاه هایی مخفی و در مبارزه با دشمنان به حیات خویش ادامه دهند نیاز به مخفی گاه ها و پناهگاه هایی داشته اندکه جز خود هیچ کس از آن ها اطلاعاتی نداشته ، حتی خود روستا نیز بسادگی در معرض دید نبود ، مهاجمان به سادگی نمی توانستند این معماری را مشاهده فرمایند. تاریخی این این معماری هنوز بطور دقیق بیان نشده است

این معماری در محور گردشگری با جاذبه های روستای توتاخانه، منطقه سبز و خوش آب هوای توران دره سی ، غارهای چاخماخلار ( سنگ های چخماق ) ، قویونلار ( غار گوسفندان ) . بازدیدگان در ایام عید نوروز، و با عطر شکوفه های گل های گیاهان دارویی در کوهستانی های این محور خصوصا در فصل اردیبشت و خرداد برای گردشگران صفای خاصٌ خوبی به همرا دارد