قالاخ ..: Qalack
هدف : ( اطلاع رسانی از شیوه و روش زندگی ( سنّتی ) انسان های گذشته است )
” قالاخ ” در میدانی ، خارج از روستا
«قالاق/ قالاخ Qalaq» : «قالاق / قالاخ بر روی هم گذاشتن چَرمه charme: ” ( فضولات خشک شده ی احشام ) به صورت مخروطی شکل گفته می شود است .که در گویش محلی به آن ” چَرمه charme: “می گویند ، کَرمه یا چَرمه از جمع آوری فضولات گاو ، گاومیش و گوساله درست می شود، فضولات جمع شده را در تابستان به قطعات کوچک در آورده و می گذارند در جلو آفتاب خشک شود و بعد آن ها را روهم می چینند و به صورت قالاخ در می آورند
واژه های همسان : قالا ( بر روی هم بگذار ) / قالا دیواری ( روی دیوار بگذار و بلند کن ) / قالاخ ( دسته جمعی و باهم بمانیم ) / قالیر ( روی هم می چیند ) /
چرمه ( charme ) و قالاخ ( Qalack
بعد بدنه ی بیرونی این قالاخ را به به صورت کاهگلی از خود فضولات حیوان می پوشانند نا در مقابل نفوظ آب باران و برف زمستانی محافظت گردد بدین طریق می توانند در زمستان از آن به عنوان وسیله گرمایش استفاده نمایند و خاکستر آن را جمع می کنند و در بهار به عنوان کود جهت تقویت خاک کشاورزی به زمین می دهند این نوع زندگی هنوز هم در روستاهای دور دست متداول است .
یابّا ( Yabba
یابّا Yabba / : فضولات گاو ، گاو میش را وقتی که خیس است در تابستان در قالب های بیضی شکل و یا چهار گوش بنام محلی ” چرمه ” در آورده و می گذارند روی زمین خشک شود و بعد آن ها را جمع آوری نمود و به صورت تلّی روی هم جمع می کنند و به آن ” قالاخ ” می گویند
یابّا ( Yabba
نمایی از روستایی با زیست سنّتی
در زمستان به تدریج برای تولید گرمایش خانگی خانواده ها آن را در « تَندیر / << Təndir» ( تنور ) و یا در اجاق ها مورد استفاده قرار می دهند و از مدفوع سوخته این حیوانات به عنوان کود برای حاصلخیز کردن خاک کشاورزی استفاده می‌شود ،
فضولات خشک شده گوسفندان را ( سِشمَه ) می نامند از آن برای گرم کردن تنور استفاده می کنند تا دیواره های تنور گرم شده و بعد در همین تنور لواش تنوری و سنتی می پختند و می پزند این گونه نان سنتی عطر و طعم مخصوص دارد و بسیار لذیذ و خوردنی است
تنور نان در روستای صور بناب ، داخل معماری صخره ای
یک ضرب المثل آذری زبان در مورد یابّا می گوید :
هر زادین بیر یولو وار، یابّانین ایکی، بیرینی یاپارلار، بیرینی چؤوَرل لَر
ترجمه فارسی : هر چیز یک راه حل دارد ولی یابّا دو راه . یکی را درست می کنند و دیگری را بر می گردانند.
( یعنی هر چیز درست شدنی یا اتفاقات و رویدادها بعضا به دو ، یا سه مرحله نیاز دارد باید یک مرحله را گذراند تا مرحله دوم امکان پذیر باشد . مانند دوشاب و یا شیره انگور اول باید آبگیری کرد بعد پخت ، و مانند نان ، اول باید خمیر کرد بعد در تنور لواش پخت ، و یا از بین بردن خرافات ، اول باید فرهنگ سازی کرد و مردم را آگاه نمود ، بعد مردم خود خرافات را بر می دارند و ……………. مثال های زیادی می توان زد
تنور سنّتی نان
نشستن بچه ها در زمستان دور تنور گرم بعداز اتمام پخت نان ، زیر نظارت و دید پدر و یا مادر ( تا بچه ها به تنور نیافتاده باشند ) و قصه گویی های شیرین و آموزنده آنان ، خاطره دل چسبی است که هنوز در جلو چشمان ماست
تنور سازی در روستای چبقلو بناب
نتیجه :
- از فضولات حیوانات اهلی گاو و گوسفند استفاده بهینه می شد
- از گرمای طبیعی در تنور و کرسی استفاده می کردند
- این نوع گرما به پا درد و کمر درد مفید بود
- خاکسترش به عنوان یک کود به طبیعت بر می گشت
- نیاز به مواد سوختنی و کود باعث می شد تا دامداری رونق یابد
- لبنیات طبیعی و مفیذ در اختیار انسان بود
- مردم از وابستگی گاز برای گرمایش ، کود برای تقویت خاک رهایی یافته و صرفه جویی در هزینه های زندگی و ………… از ثمرات آن بود
- غذاها با پخت آرام تنوری لذیذتر بودند
- مثل گاز ، گازوئیل و نفت هوا را آلوده نمی کرد
- زندگی ساده و بی تجمل داشتند
- زندگی همه مانند دلشان صاف و ساده بود ، چشم هم چشمی در میانشان نبود
اجاق دوشاب سنّتی
نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب
موألّف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )
وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/