نمایش نوار ابزار

سنگ نگاره ها : (نظری در چرایی سنگ قبرها )

موزه های سنگ نگاره ها  :

            در قبرستان های قدیمی ایران و بعضی از کشور ها ما شاهد وجود انواع سنگ نگاره ها ( سنگ قبرها ی ) منقوش به اشکال هندسی ، شمشیر ، سپر ، تیر و کمان ، آرام و نشان های مخصوص آیینی ،  محراب ، کشکول ، خورشید و ………….  که بیشتر در زمان خودش معنی مفهوم واقعی داشت . و هم چنین برای بیان شجاعت ، صنف ، شغل های مخصوص اشخاص ، با نوشته ها حجاری شده به زبان های عربی ، فارسی در قالب سنگ های مکعب مستطیل ، تخته سنگ های مستطیلی بزرگ و کوچک ، گهواره ای ، متاره ای ، از جنس سنگ های مرمر ، گرانیت و انواع سنگ های معدنی به صورت ایستاده ، خوابیده بر بالای سر قبور در اکثر قبرستان های تاریخی مشاهده می گردد .

از اشکال سنگ قبر

               بعضی از سنگ نگاره های قبور  چنان با مهارت هنری با انواع خطوط حجاری شده اند که انسان و هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد . انگار سنگ در دستان این هنرمندان خمیری بیش نبود ، چرا که یک اشتباه کوچک در حجاری کل کار را خراب و از بین می برد ، دقت ، مهارت ، حوصله و به حضور ذهنی فوق العاده نیاز داشت تا اتمام سالم کار .

سنگ قبر روستای زُوارا در بناب

                  در ارتباط با گذاشتن سنگ قبر های تاریخی که بعضا  دارای پیام های  اجتمایی ، تاریخی ، فرهنگی برای  انسانی ها به همراه دارد و هر کدام گوشه ای از تاریخ زمان خود را باز گو می نمایند . بعضا قبر ها در  اتاق های اختصاصی ، آرامگاه های بنام  و ……………قرار داده اند که سئوالات زیادی را در ذهن ها ایجاد می نماید از آن جمله

نشان سنگ قبر در قبرستان مهر آباد بناب

چرا قبر ها به اینگونه سنگ نگاره ها با آرام و نشان های مخصوص آراسته شده اند  .؟

چرا از این گونه سنگ نگاره ها در بعضی از قبرستان ها زیاد و در بعضی کم و یا اصلا نیست ولو این که بعضا این قبرستان ها فاصله زیادی از هم ندارند

شکلی از سنگ قبر  به شکل های ایتوانه ای

چرا با شکل های متفاوت و از جنس سنگ ؟

چرا بعضی از سنگ قبر ها دارای پیام ، بعضی ها فقط نام و نشان ،و بعضی ها فرم و حجم متفاوتی دارند ؟

نمونه ای از سنگ قبر های استوانه ای چهار وجهی

        مگر چه اتفاقات تاریخی مهم افتاده که این همه وقت برای تراش سنگ صرف کرده اند و یا  نزدیکان مرده از مردگان خود اثری به این زیبایی گذاشته اند . سنگ های بزرگ بعضا به وزن دو تن می باشد و از مکان هان های دور دست به قبرستان آورده شده و با دقت و ظرافت زیاد هنرمندانه تراشیده و بر روی قبری گذاشته اند

قوچ سنگی با نشان شمشیر و سپر در قبرستان خانابره بناب

چرا در بعضی از قبرستان ها قوچ سنگی و یا شیر های سنگی گذاشته شده ؟

سنگ قبر شیر در قبرستان

چرا در قبرستان های قدیمی و امروزی نیز یرای قبر اتاق ، آرامگاه ، با فضاهای کوچک و بزرگ اختصاص داده اند ؟

آرامگاه تاریخی در قبرستان

آیا تلاش انسان برای ماندگاری در خاطره ها  و پیوستن پیوسته به تاریخ زندگانی انسان هاست ؟

آیا گذاشتن ابزار آلات جنگی ، زیور آلات ، انواع ظروف به همراه مرده در قبر در همین اهداف بوده و در همین راستاست است ؟

سنگ قبر با نشان شمشیر ، نیزه و سپر در قبرستان زُوارا  در بناب

آیا این همه گلایه انسان از آمدن به این دنیا در واقع در درون خود ناراحت و نگران از هستی به نیستی است ؟ و یا نگران جدایی انسان از جامعه و از نزدیکان خود است . اگر این چنین باشد چرا انسان نمی خواهد گمنام شود ؟

آیا رقابت های سیاسی  نظامی برای به دست گرفتن قدرت با توسل به زور و زر و تزویر ، ایجاد جنگ های خونین ویرانگر ، برای سلطه بیشتر، در واقع ماندن و پیوستن به یاد و خاطره تاریخ است ؟

آرامگاه

اگر جواب همه ی این سئوالات درست باشد در آن صورت سنگ نگاره های  قبور بیشتر قابل درک بوده و معنی و مفهوم واقعی خود از پس مجراهای تاریخی روشنتر می گردد  .

آرامگاه

یکی از قبرستان های تاریخی که انواع سنگ نگاره با نقوش هندسی مزین شده قبرسان قدیمی مهرآباد و قبرستان روستای زوارا ( زوارق ) و …….. در شهر بناب می باشد

سنگ قبر در قبرستان تاریخی زُوارا در بناب

مثلا شکل تراش شده ی روی سنگ قبر پیدا شده از منطقه تاریخی روستای چله غار بناب شبیه شکل روی سنگ قبر موجود در حیاط مقبره ی شیخ صفی در اردبیل است

سنگ قبر از جنس گرانیت در قبرسان چله غار  بناب

شکل و نشان این سنگ قبر با سنگ قبر  شیخ شهاب الدین مشابه است

و یا همین سنگ قبر در بناب  شبیه شکل سنگ قبر تراش شده ی موجود در حیاط  مقبره شیخ شهاب الدین واقع در شهر اهر می باشد نگارنده در سال ۱۳۹۳ از نزدیک این سنگ قبر ها را مشاهده نموده است . این شکل های همسان دارای چه بار فرهنگی و پیامی است . در شرایطی که این حجاری ها چند صد سال قبل اتفاق افتاده و شهرها از هم دیگر بسیار دور بودند و امکانات حمل و نقل امروزی در آن زمان نبود  و باتوجه به وزن سنگین آن ها که بعضا به ۲۰۰۰ کیلو گرم می رسد امکان انتقال بسیار کار سختی بوده است .

سنگ قبر ، مقبره شیخ شهاب الدین در اهر

اما هرچه باشد می توان با احتیاط نظریاتی برای این اشکال بیان نمود

  • سنگ‏ نگاره هایی به شکل شیر ، قوچ ، و سنّت در فرهنگ و باورهای سنّتی ، مظهر باروری و نشانۀ قدرت ، توانایی، فرمانروایی و برکت مورد احترام بود است.

سنگ قبر در محوطه ی شیخ صفی اردبیلی با نشان مشابه سنگ قبر در بناب

  • وجود نقش ابزارآلات جنگی، مانند سپر و تیر و کمان نشانۀ پهلوانی، جنگاوری ، شهید و یا کشته‏شدن در راه میهن بوده.
  • نقش آیینه نماد خودبازبینی، عشق جسمانی و ابزار معرفت حق است.
  • نقش های داریره ای خورشیدی با پرتو های نور نماد آیین مهر ، خودآگاهی، نور حق ومعرفت و روشنایی است.

سنگ قبر با نشان خورشید  در قبرستان تاریخی زُوارا در بناب

  • نقش سرو، نماد جاودانگی، ایستادگی، جوانمردی و فنا ناپذیری روح است.
  • طرح محراب، که در ابتدا طرحی متعلّق به دوران «میترائیسم» بود، پس از اسلام از سدۀ چهارم هجری قمری به بعد بر سنگ‏مزارها حکّاکی شده است . محراب چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام، دریچه‏ای رو به سوی خدا و حقیقت هستی تلقّی می‏شد.
  • شکل نخ ریسی ، چرخ خیاطی و یا تیر و کمان در کنار حیوانات نشان از صنف و شغل مرده ها و یا کار شکارچی بودن فوت شده است

سنگ قبر با نشان شکارجی در حال شکار

  • شکل حجاری شده به صورت مناره ، ستون ساده و یا شبیه سنگ فواره ( آب نما ) ، نمادی از آیین و باورهای دوران برتری جنس نر ، باروری و قدرت مردان بوده است .

سنگ قبر استوانه ای

  • برای دوام و بقاء بیشتر سنگ قبر ها در فضای آزاد ، در مقابل تخریب های طبیعی مثل باد و باران و سرما ، جنس آن ها را از سنگ انتخاب نموده اند .
  • وجود سنگ قبر ها حاکی از رویدادهای تاریخی و فرهنگی در آن منطقه می باشد

متاسفانه اکثر سنگ نگاره های قدیمی در قبرستان ها را افراد ناآگاه و سود جو با باورهای غلط اینکه در داخل این سنگ ها طلاست ! شکسته اند ، جاهلان با دستان خود هویت و یادمان های تاریخی وطن خود را از بین می برند .

نتیجه

      آثار فرهنگی و تاریخی سنگ نگاره های قبور را به قصد یافتن طلا نشکنیم این دیدگاه را بیگانگان در شعور کم شعورها تپانده اند . استفاده از نوشته های تاریخی و پیام های دانشی و دانایی از طرف دانایان و بزرگان این قوم در جهت اعتلای فرهنگی و دانش مردم کشور مان ، خود طلای ناب است . اگر سهمی در اعتلای فرهنگ ایران زمین ندارید، نقش هنرمندان و اربابان ادب را بی ادبانه از بین نبرید . سنگی را که از کوه می آورند و می تراشند در داخل آن طلا و سایر اشیاءقیمتی نمی تواند داشته باشد ، فهم این به شعور زیاد لازم نیست

گنج و طلا در دستان توانمند شماست که خداوند به شما هدیه داده است اگر تن به کار و سازندگی بسپاری این دستان شماست که تو را بی نیاز خواهد کرد .

هر تک تک این آثار با قامتی استوار زبان گویای گوشه ای از سرگذشت تاریخی و فرهنگی ایران ماست در حفظ و نگهداری آن کوشا باشیم .

 

مقبره هرم شکل در مصر

ظروف سفالین که به همراه مرده در قبر گذاشته اند

 

نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب

موألّف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )

وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/

 

دیدگاه ها