موزه مردم شناسی اردبیل ( گرمابه ظهیرالاسلام ، آقا تقی ) ( قسمت اول )
این گرمابه به استناد تابلو نصب شده در محل ، مربوط به دوره پیش از صفویه در نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری بنا شده و در سال ۱۳۷۶ بعد از مرمت به شماره ۱۸۹۶ در فهرست آثار ملی ثبت و در سال ۲۲ / ۱۱ / ۱۳۸۲ به موزه مردم شناسی استان اردبیل افتتاح گردیده است .
نقش گنبد بزرگ سربینه گرمابه آقا تقی اردبیل( عکس ها از نگارنده )
گرمابه در کنار مجموعه شیخ صفی و عالی قاپو اردبیل بنا گردیده است ، بخش های مختلف این موزه همانند گرمابه مهرآباد بناب تشکیل شده از ، هشتی ، سربینه ، میاندر ، گرم خانه ، شاه نشین ، خزینه ، ، و چال حوض ( چال حوض استخر سرپوشیده ای است در انتهای گرمابه برای شنا ) . [۱] ، گلخن ( تون یا آتش خانه ) قسمت گرمایشی برای گرم کردن دیک خزینه و کف گرمخانه از طریق گربه روها می باشد که در قسمت انتها ، مجزا از مجموعه اما چسبیده به حمام ساخته شده است
چال حوض گرمابه که با ویترین سازی داخل آن به نمایش اشیاء فرهنگی تبدیل شده
چال حوض : چال حوض یا چاله حوض ، استخر سرپوشیده ای است در انتهای گرمابه که آن را با آب معمولی مثل استخرسونا های امروز پر از آب می کردند و کسانی که به شنا در آب علاقمند بودند بعد از شست شوی بدن و تمیز شدن در این اسختر شنا می کردند .
حمام مانند سایر گرمابه ها به خاطر حفظ دمای درون گرمابه ، معماری آن طوری طراحی شده که سطح و یا کف گرمابه چند پله پایین تر از تراز سطح زمین ساخته شده است .
قسمتی از نقاشی گنبد سربینه گرمابه آقا تقی اردبیل
گنبد سربینه و گنبد های کناری سربینه مزین به نقوش اسلیمی ، تصاویری از زن پوشیده با گیسوانی که از دو طرف شانه زن زیباروآویز شده است ، بعضا در میان نقش گل های گنبد ساختمانی شبیه خانه باغ مشاهده می شود که به طور هنرمندانه ای نقاشی و بر گیرایی گرمابه افزوزده است
مجسمه در حال بادکش گذاری داخل گرمخانه
برای نشان دادن کارکرد گرمابه ، مجسمه هایی در نقاط مختلف تعبیه شده که در حال کیسه کشی ، مشت مالی ، لنگ بستن ، شست و شو ، بادکش گذاشتن ، در گرم خانه و ……… برای تجسم بازدیدکنندگان از گذشته گرمابه ها در محل های مناسب گذاشته شده است
شرح اشیاء به نمایش گذاشته شده در موزه مردم شناسی اردبیل ( محل گرمابه ظهیرالاسلام ، آقا تقی )
آفتابه لگن برای شستن دست ها قبل از صرف غذا در میهمانی ها
آفتابه لکن : از جمله وسایل و ظروف مسین به نمایش گذاشته شده در موزه مردم شناسی است [۲] ، کارکرد آفتابه لکن در زمان قدیم برای شستن و تمیز نمودن دست میهمانان قبل و بعد از صرف غذا است ، برای رعایت و دقت بیشتر نظافت و جلوگیری از ورود ناپاکی ها و انواع امراض سرایتی از طریق دستان آلوده به بدن انسان است اینگونه روش نظافت دستان قبل و بعد از غذا یکی از عادات پسندیده و خوب فرهنگ اقوام ایرانی است
آفتابه لگن در احسانی صرف شام ماه محرم ۱۳۹۶ درمسجد جامع گزویش بناب
شست شوی دست ها به هنگام صرف شام احسانی در ماه محرم مساجد بناب قبل از صرف غذا است ، با آفتابه لکن های مسین قلم زنی شده و مزین به هنر ایرانی
عکس به هنگام شسن دست ها قبل از غذا
این شیوه نظافت از روزگاران قدیم در تمامی میهمانی های خانوادگی ایرانیان معمول و کاملا عادی بوده و به همین خاطر اکثر خانواده های ایرانی در خانه هایشان آفتابه لکن داشتند وامروزه آن را تزیین تاقچه اتاقشان نموده اند، بعد از آمدن روشویی های امروزه این شیوه برنامه ها نیز از رونق افتاد .
انواع ظروف مسین قلم زنی شده ، زیبا مزیّن به هنر ایرانی
در خانه ی ایرانیان
آفتابه لگن قلم کاری شده ، جلوه ی هنر و زیبایی به حرمت میهمان در فرهنگ ایرانی
سماور های ذغالی و قدیمی
انواع سماور های ذغالی قدیمی با صنایع دستی بسیار خوب برای پذیرایی چای از میهمانان ، قبل و بعد از غذا . و حرمت و میهمان نوازی ایرانیان ، نشست و مصاحبت بیشتر ، صرف چای برای ایجاد تنوع و رفع خستگی از این مصاحبت و ………
سماور ذغالی قدیمی
ادامه اشیاء موزه مردم شناسی اردبیل در قسمت دوم
نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب
موألّف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )
وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/
[۱] برای اطلاعات بیشتر در خصوص عملکرد گرمابه ها رجوع شود به ” سایت نگاه نگاره ها ” و یا به ” فصل ششم کتاب نگاه نگاره ها ” به قلم علی اصغر بالغ سال ۱۳۹۵
[۲] همانند موزه مردم شناسی جنوب سهند شهر بناب در استان آذربایجان شرقی است