کروکی برج و باروی شهر بناب ( ترسیم و مکان یابی میدانی بر مبنای آثار باقی مانده
علی اصغر بالغ و مرحوم حسین بابک ۱۳۶۷ )
توسسی بَهدی :
این ضرب المثل آذری که در شهر های آذربایجان رایج است از یک رویداد تاریخی بر گرفته شده ، بزرگان قوم از یک اقدام دفاعی در قلاع ، ضرب المثلی ساخته اند برای درس آموزی در زندگی انسان ها .
در گذشته ، انسان ها برای حفظ امنیّت خود در برابر مهاجمان ، غارتگران و سلطته طلبان به سرزمینشان و برای حراست از جان و مالشان ، در بالای کوه های نفوذ ناپذیر مراکز نظامی می ساختند و بنام ” قلعه ” می نامیدند و یا شهرهایی می ساختند و دور آن ها را با ایجاد دیوار بلند و ضخیم بنام ” برج و بارو ” محفوظ می نمودند و در داخل آن زندگی می کردند .
نمادی از ایجاد دود برای کمک رسانی ، در قلعه هایی که مورد هجوم دشمن واقع بوده
گاهی این قلاع مورد هجوم دشمنان متجاوز قرار می گرفت ، وقتی ساکنان قلعه ای خود را در محاصره مهاجمان می دیدند با سنجش قدرت دفاعی خود و قدرت نیروهای دشمن دست به اقدامات درخواست کمک از سایر قلاع نزدیک خود می نمودند چون نمی توانستند از طریق زمینی سفیران خود را
برای درخواست کمک بفرستند این کار را به دو طریق انجام می دادند
نمادی از ایجاد دود برای کمک رسانی ، در قلعه هایی که مورد هجوم دشمن واقع بوده
۱ – از طریق نوشتن نامه و ارسال آن به وسیله کبوتران پیام رسان [۱] ، برای این منظور در شهرها و روستاها توسط کبوتر بازان ، کبوترانی برای این کار تربیت می کردند کبوترانی که از یک نژاد مخصوص و برای این کار خیلی مناسب بود گاهی اینگونه از کبوتران تا ۱۵۰ کیلومتر راه هوایی را به مقصد معلوم طی می کردند و بر می گشتند . اینگونه کبوتران تربیت شده را کبوتربازان به قیمت زیاد به مسئولان قلاع می فروختند و هنوز هم این حرفه در میان کفتربازان در بعضی از شهر ها و روستاها وجود دارد ، در شهر بناب مکان هایی برای خرید و فروش کبوتران خصوصا در سه شنبه بازار هفتگی سنتی این کار انجام می پذیرد .
کبوتران نامه رسان در جنگ جهانی دوم ( عکس از اینترنت )
۲ – با ایجاد دود ناشی از آتش بزرگ به طوریکه از فرسنگ ها راه دور دیده می شد ، در بلند ترین نقطه ای از قلعه انجام می دادند ، قلاع و یا شهر های نزدیک به این قلعه با دیدن دود متوجه می شدند که کدام قلعه در محاصره قرار گرفته و نیازمند کمک است . سختی و بزرگی حمله و قدرت نیروی دشمن که قلعه را محاصره کرده بودند با برزگی دود ناشی از آتش را با این دود نشان می دادند ، بدین معنی که هرچه قدر دود غلیظ و بزرگ ایجاد می شد معنی و مفهوم آن این بود قلعه نشینان نیروی کمکی بیشتری را درخواست می کنند ، بدین سبب می گفتند ” توسسی بَهدی ” یعنی نیروی دشمن مهاجم زیاد است و به کمک بیشتری نیازمند است.
نمادی از ایجاد دود برای کمک رسانی ، در قلعه هایی که مورد هجوم دشمن واقع بوده
بزرگان و حکیمان ایرانی از این اقدام تاریخی ضرب المثلی ساخته اند برای انسان ها ، هر جا ناراحتی و یا مشکل بزرگی اتفاق بیافتد ، قبل از تفهیم و توضیح بیشتر خصوصا وقتی که زمان کافی برای توضیح نیست از این ضرب المثل استفاده می کنند و مخاطب سریع پیام را می گیرد .
کبوتر نامه رسان ، مورد استفاده در جنگ جهانی
مشکل فرق نمی کند که اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی باشد و یا بین دو نفر و یا در داخل یک کشور رخ دهد با گفتن این جمله رمز دار ” توسسی بَهدی ” یعنی ناراحتی و مشکل بزرگ و سختی پیش آمده است مفهوم را به یکدیگر می رسانند ، این ضرب المثل در جای مناسب خودش کاربرد دارد .
این قلاع ، برج و بارو حاکی از اهمیّت حفظ امنیّت مردم برای یک زندگی امن ، آرام و لذت بردن از سفره گسترده طبیعت خداست برای همه زیندگان ، هر چقدر حفظ امنیت خوب باشد نا امن کردن زندگی انسان ها هم بد است غیر انسانی . اما مصیبت زمانی است که بنام ایجاد حفظ امنیّت ، امنیت مردم را به هم می زنند ، شهرها را ویران و خانواده ها را سرگردان راهی بیابان ها می کنند . چقدر این ضرب المثل گویای واقعیت های زندگی بشری است .
نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب
موألّف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )
وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/
[۱] رجوع شود به فصل نهم کتاب ” نگاه نگاره ها “موضوع کبوتر خانه ها و کبوترخانه قره قوشون از همین نگارنده