چُومچه گَلین : مراسم تمنّای بارش باران ، ( قسمت – ۱ و ۲ )

چُومچه گَلین :  مراسم تمنّای بارش باران ، ( قسمت – اول )

 توضیح : حقیر آبشناس نیستم ، تحلیل و تفسیر ها در این سروده و مراسم آیینی بر مبنای تجربیّات و شناخت از میراث فرهنگی پدران ماست. لطفا کاستی ها را برایم یادآوری فرمائید. 🙏

 👈 – “چُومچه گَلین”، از دو واژه “چُومچه” و “گَلین” تشکیل شده است . “چُومچه” در گویش محلی بناب ، به قاشق چوبی با نقش گل های زیبا، بزرگتر از قاشق های معمولی تقریبا شبیه ملاقه، گفته می شود.

 تجزیه واژه چُومچِه = چُو + م + چه = چوب+ نگهدارنده + کوچک = چوب ‌کوچک نگهدارنده  ( ۱)‌ .

از چومچه در قدیم برای کشیدن آش ، آبگوشت ، آب و شربت خصوصاً در مساجد استفاده می کردند،  به نوعی نگهدارنده ی آب بود. امروزه بیشتر در ویترین موزه ها نشسته اند.

 گلین ( عروس ، زن زیبا)

چومچه گلین :  یعنی عروسکی که مثل “چُومچه”  نگهدارنده ی آب است. در خود سرود هم می خوانیم بخاطر یک “قاشق” آب.

🔸 – در مراسم درخواست و تمنّای بارش باران “گلین” نماد الهه “آناهیتا” است.  آناهیتا در باور نیاگان ما،  بانویی است که نماد و نگهبان  آب،  باران، رودها، رودخانه‌ها، دریاها و  دریاچه‌هاست،  مظهر بارندگی،  سرسبزی و بهار طبیعت است. (ویکی پدیا)

👏👏  اینگونه  تفکّر بسیار سازنده و شایسته، بینشی آگاهانه است، از دو منظر.

اول : در فرهنگ مردم ایران باستان،  بانویی را به پاکی و زلالی آب ، نگهبان بارش باران، رویش و سرسبزی طبیعت انتخاب کرده،  و او را می ستایند.

دوم: سپردن مسئولیّت بسیار سنگین امور آب، این مایه حیات زندگی،  به دست بانوی ایرانی، یعنی زن شایستگی هر مسئولیت و اداره هر کاری را دارد.

    این دیدگاه زیبا،  نقش و جایگاهی والا برای زنان در جامعه  ایران ایجاد می کند.  اهمّیّتش زمانی بیشتر آشکار می شود چه در مقایسه با فرهنگ کشورهای عربی‌، با توجه به آن مقطع تاریخی،  دختران را زنده بگور می کردند، به کلفت و کنیزی می گرفتند، در میادین برده فروشی می فروختندو حق و حقوقی برای زن نمی پنداشتند.

     بعد از گذشت قرن ها با فشار افکار عمومی جهانی،  تازه در عربستان اجازه داده اند  نام مادر در شناسنامه فرزندش نوشته شود.!!!

   چه زیبا سروده است حکیم،  فردوسی بزرگ. (چو ایران نباشد تن من مباد) .  👏👏

 🔸  در کودکی با دعوت قبلی از کودکان و نوجوانان، دور هم جمع می شدیم، پارچه های گلدار را بر سر یک چوب کوچکی می بستیم و به صورت  عروسک “چُومچه گلین” در آورده، به همراه این عروسک و با سرود مخصوصش، کوچه به کوچه گشت می زدیم و طلب باران از درگاه ایزد منان داشتیم.

     این مراسم یکی از آئین های اعتقادی و فرهنگی بسیار زیبای اقوام ایرانیست.  در شهر های دیگر با توجه به زبان و موقعیّت جغرافیایی کمی متفاوت برگزار می گردد، اما هدف  یکی است  و  آن مبارزه با خشکسالیست،  چه در فصل اواخر بهار برگذار می گردد….

۱ = برزآبادی فراهانی، نصرالله / معانی حروف الفبای فارسی / ۱۳۷۶ / تهران / ص ۱۵ و ۱۶

عکس ها از اینترنت 

چُومچه گَلین :  مراسم تمنّای بارش باران،  ( قسمت – دوم )

🔸- ایران از نظر موقعیّت جغرافیایی و آب و هوایی در منطقه‌ای واقع شده که همیشه با مشکل کم‌ آبی و خشکسالی روبرو بوده است.

     شواهد زیادی وجود دارد چه نشان می دهد در ایران عهد باستان،  کادر رهبری کشور،  برای مدیریت و کاستن از  مشکلات کم آبی در سطح کشور، با فعال کردن نهاد های مردمی مانند “چومچه گلین”،  مصرف درست و بهینه آب را در میان مردم ترویج و فرهنگ سازی می کردند.

 👈 – اما این تمامی اقدامات نبود، از طرفی با گماردن مدیران لایق و کاردان در راس امور، با انجام کارهای علمی و عملی، جهت تقویت و تداوم آب، با احدات  انواع  شبکه های آبیاری،  کندن قنات،  احداث سدّ،  آب کشور را مدیریّت می کردند، در انتظار دعا و طلسم و استخاره نمی ماندند. با دخالت های غیرکارشناسانه دست مدیران را نمی بستند، هدف،  توسعه و ترّقی کشور بود، ایده های دیگر اگر هم داشتند درحاشیه بود.

با اینکه شهر بناب در دامنه های پر آب سهند قرار گرفته و مخزن آب است. امّا با وجود این،   آنکه از داشته های تاریخی شهر در دست داریم،  ببینید در قسمت های کم آب شهر چه اقدامات مفیدی برای تامین آب انجام داده بودند.

👏👏-   احداث سدّ تاریخی روستای “دوش” مربوط به هزاره اول قبل از میلاد مسیح است. (سدّ جدید در کنار این سدّ ساخته شده).  کندن قناتی در مناطق کم آب روستاهای دوش، ارویش، چلغایی،  شورجل و قیماسخان از توابع بناب، ایجاد جویبار های روان با آبی پاک.  با وجود داشتن دو رودخانه “ماهپری” در شمال و رودخانه “صوفی” (سپی چای) درسمت جنوب شهر.  شاهدی زنده از مدیریّت بسیار خوب و فعّال از آن دوره های علمی و فکریست.  تونل تازه کشف شده چه احتمال داده می شود بیش از ۸ کیلومتر طول داشته باشد و در دیدگاه بعضی از کارشناسان کاریز نامیده می شود، در جهت مدیریت آب این شهر،  کنده بوده اند.

 ⚫️ – اقدامات علمی و عملی فوق نه در بناب بلکه در تمامی شهرهای کشور انجام می گرفت.  نشانگر این واقعیّت است چه، کم آبی در ادوار مختلف در ایران وجود داشته است. اما متاسفانه بعد از انقلاب به گفته مدیران مربوطه ۷۰ درصد از منابع آبی کشور از بین رفته است.!!!!! . رسیده ایم به جایی که در آبروهای کناره خیابان ها، بجای جریان آب،  در شهرِ “بنِ آب” ، آشغال،  از مغازه های قصّابی، جگرپزی، سیرابی پز، کله پاچه پز، مرغ فروشی،  رستوران ها، کباب پزی ها و…  بوسیله یک لوله،  فاضلاب مغازه ها به آبرو خیابان ها هدایت می شود. بعضاً از بوی گندیده قنات خیابان ها،  نمی شود از پیاده رو گذشت. هیچ نهاد و مسئولی نیز مورد سئوال  قرار نمی گیرد، انگار اشتباه در گذشته ها بود که آب روان و تمیز در قنات شهر روان می کردند.

مشکل در کجاست؟؟. از کجا به اینجا رسیده ایم. ؟؟ و چرا ؟؟.

🔸 مراسم چُومچه گلین ، از طرف مدیران و اندیشمندان ایرانِ باستان،  بسیار هوشمندانه و آگاهانه طراحی شده است. کاری فراتر از نهاد های مردمی امروزی، چه بیشتر در یک اسم و تشکیلات باقی می مانند.

    در مراسم چومچه گلین،  با بسیج همگانی ، حرکت جمعی از زن و مرد، جوان و کودک، کشاندن آن ها به کوه و دشت و صحرا،  گردش دستجمعی کوچه به کوچه در اکثر شهرها،  با فریاد و تمنّای اینکه  ای خدای مهربان،  ای نگهبان آب، آناهیتای زیبا،  ما آب کم داریم،  آب مایه ی حیات ماست، اراضی ما از تشنگی و بی آبی می سوزند و خشک می شوند،  رحم کن باران رحمتت را برای ما نازل فرما،  جویبارهای ما را پُر آب و به کشاورزی ما جانی دوباره بخش.

 🙏 🙏-  معنای دیگر این جملات و اقدامات این بوده که  ای مردم،  حرمت،  قداست و پاکیزگی  آب را پاس دارید،  آب را آلوده نکنید، اصراف نکنید، آب مایه حیات است.  ایران ما آب کم دارد و…

نگارش  ۱۰ / ۱۳۹۹ ( ادامه دارد )

نگارش علی اصغر بالغ ، بازنشسته میراث فرهنگی بناب

عکس ها از اینترنت