چَرشنبه سوری. (بازی تخم مرغ شکستن) و شورِ نورِ شعله ها : قسمت ۷ و ۸

✳️ – چَرشنبه سوری در بناب. (قسمت هفتم)   بازی “یومورتا دویش دیرمه” (بازی تخم مرغ شکستن):

? ? – یکی از مراسم چرشنبه سوری، بازی با تخم مرغ پخته شده رنگیست.
* _ خصوصیّات تخم مرغ
* _ رنگی کردن تخم مرغ
* _ روش بازی
* _ چرا بازی در روزهای آخر زمستان و اول بهار؟
* _ حکمت ایرانی در بازیتخم مرغ
تخم مرغ زنده است. هر تخم مرغ یک جسم دارد یک روح. “جسم” تخم مرغ همان آثار مادی و فیزیکی آنست، شامل پوست (حصار امنیّتی)، سفیده و زرده.
“روح” تخم مرغ خام حیات آنست، که اندرون ماده جسمی آن نهفته است، در انتظار یک تحوّل آب و هوای مادرانه ی بهاریست. تا از خواب زمستان گرفته جسم بیدار شود و از بی خیالی به خیال آید.
? – مادران‌ و کودکان، روز چرشنبه بازار، تخم مرغ ها را به همراه پوست پیاز قرمز، در ظرفی پر از آب می پختند. پوست پیاز رنگزاست، در رنگرزی از پوست پیاز استفاده می کنند. به هنگام پختن، رنگ سفید پوست تخم مرغ به رنگ زرشکی تند و روشن در می آید. آموزش و آزمایش اوّلین دانش رنگرزی گیاهی برای کودکان، در دنیای رنگ های طبیعت. بعضاً روی پوست تخم مرغ ها نقش هایی رسم می کردند، به زیبایی می آراستند تا برای بازی کردن کودکان جذّاب و با انگیزه بیشتری بازی کنند. و هم اینکه تخم مرغ های رنگی پخته شده از خام آن مشخص شوند.
? – تخم مرغ ها را کودکان بعد از ظهرِ روز چرشنبه بازار، تا چند روز از عید گذشته در مسابقاتِ محلّی، بنام “یمورتا دُویش دیرمه”، بازی می کنند. ( به هم زدن نوکِ پوسته ی تخم مرغ ها ، یعنی درگیری در خط مقدّم حصار امنیّتی). برای درک و فهم این بازی.
اول: تداوم و تکرار بازی در چند روز بخطر فهم حکمت بازی‌.
دوم : برای جذابیّت و گیرایی بازی، طرّاح بصورت برد و باخت تنظیم کرده است.
بازیکن اول، تخم مرغش را در داخل مشت چه نوک آن به بالاست، نگه می دارد و نفر دوم نوک تخم مرغش را به نوک تخم مرغ اولی به آرامی می زد، در این ضربه زدن، پوست نوک هر کدام از تخم مرغ ها شکسته شود، بازنده ی بازیست و تخم مرغ شکسته متعلق به بازنده  است.

* یومورتانی گؤیچک ، گوللی بوْیاردیق
* چاققیش دیریب ، سینانلارین سوْیاردیق . (شهریار)

?? – «….جسم تخم مرغ، نمادی از طبیعت به خواب رفته در زمستان است و در انتظار یک تحوّل آب و هوای بهاریست، تا روح آن از خواب بیدار، و جسم را به زایش و رویشی نو وادارد و دنیای تخم مرغ را دگرگون سازد. ??
? – برداشت اول: اگر پوست و یا حصار امنیّتی تخم مرغ، در اثر فشار، حملات و ضربات عوامل خارجی شکسته شود، حیاتی از بین می رود و خوراکی برای دیگران خواهد شد.
?- اما اگر در آب و هوای معتدل بهاری، تغییر و تحولات طبیعی و تدریجی، رشدو نمو پیدا کند، از درون پوست اندازی کند حیاتی دیگری به زیبایی پدیدار می شود. برداشت سوم: حیات در یک تخم مرغ پخته مرده است. از یک جامعه مرده، انتظار رویش و شکوفایی نباید داشت. این بازی برای درک درست کودکان از تحولات جامعه، این بازی را اندیشمندان ایرانی طراحی کرده اند و در کلاسی به بزرگی کوچه، از دوره کودکی به کودکان این سرزمین آموزش می دهند و مزیّت تغییر و تحّول از درون را آزمایش می کنند، تا نسل به نسل این درس حکیمانه ماندگار بماند.?
? – بزرگان قوم می گویند، ایران کشوریست ثروتمند، بلحاظ جغرافیایی، بر سر راه ارتباطات بین قاره ها و کشورها قرار گرفته است. به همین خاطر، بیگانگان و قدرت های بزرگ جهانی، همواره بدیده طمع و غارت گنج، به سر زمین ما هجوم آورده اند.
? – نتیجه گیری اجتماعی: اگر سرزمین قومی، در اثر تهاجم نظامی، یا با بستن قرارداد های استعماری اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، یا در اثر فشار و ضربات خارجی، حصار امنیّتی و استقلالش را بشکنند، حیاتش از بین می رود و خوراکی برای دیگران خواهد شد. اما اگر تغییر و تحوّل درونزا باشد، در یک فرایند توسعه پایدار، پوست از درون بشکند و بیرون آید، زندگی تازه ای پدیدار می شود.
?? – از کتاب (یکصد بازی کودکان محلی، با یکصد حکمت و درس زندگی) در دست تحریر از همین نگارنده
درودی بفرستیم به فهم و شعور بزرگان وطن. که با تمام سختی ها و کمبودها، مشعل مناره ها را به زیبایی روشن نگهداشته اند تا رهروان، راه گم نکنند.

?? – (یکصد بازی  کودکان محلی،  با یکصد حکمت و درس زندگی) ، از بزرگان فرهنگ ساز ایران.

 درودی بفرستیم به فهم و شعور بزرگان وطن. که با تمام سختی ها و کمبودها، مشعل مناره ها را به زیبایی روشن نگهداشته اند تا رهروان، راه گم نکنند.

درودها.???

اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب
???????

✳️ – چَرشنبه سوری در بناب. (قسمت هشتم)  _  شورِ نورِ شعله ها ( شب چرشنبه)

?? – مراسم  “گرامی داشت آتش”، در شب “چرشنبه” برگذار می گردد و تاریکی شب را به روشنایی روز چهارشنبه متصل می کند.

    در آن شب مردم باروشن کردن آتش در  بلندی کوه ها، کوچه ها، پشت بام و حیاط خانه ها، روز آتش، کشف نور در تاریکی را جشن می گیرند، و شادی می کنند.

?? _  همگام با رقص نورِ شعله های آتش، دست در دست هم، به دورش حلقه می زنند و پای می کوبند، از بالای شعله ها با شادی می پرند، به گرمیش گرم، سرما را می شکنند و از زمستان عبور می کنند. همانند مراسم آیینی “پولکه بایرامی” (مشعل گردانی) در بناب، گرامی  می دارند و به ماندگاریش تلاش می کنند.

چرا،؟؟؟ 

 ? – از زمانی که آتش کشف شد. نور بر تاریکی افکند، انسان ها از غارها بیرون آمدند و در روی کره زمین گسترش پیدا کردند.

   آتش انسان ها را تغییر، جهان بینیشان را افزایش داد، سلطه اش  را بر مناطق بیشتری در زمین گستراند. بینایی، گرمی و پاکیزگی را به  مردم ارمغان آورد. از دست حیوانات وحشی رهایی داد و امنیّت آفرید. این شد که آتش جایگاه  ویژه ای در فرهنگ و زندگی روزمرّه مردم  باز کرد. در ردیف یکی از چهار عنصر اصلی ایرانیان قرار گرفت. صدر نشین مجالس شد، در اجاق ها و کرسی ها نشست، خانواده ها را به دورش جمع و صمیمیّت و گرمی آفرید.

? – به شوق نور آتش،  شمع گریست و سوخت.  انسان آموخت سوختن را، درجشن تولدش به تعداد سال های سوخته ی عمرش شمع سوزاند و به آینده ی روشن امیدوار ماند.

    انگار حکمت و رازیست میان “فنا” شدن و روشنگری،  رسالتیست عاشقانه و آگاهانه.

?_ با گرم کردن و پختن غذا در آتش، هضم را آسان، خوردنی ها را لذیذ، زندگی را لذّتبخش کرد. بی سبب نسیت وقتی مردم به دشت و صحرا می روند آتشی بر پا می کنند و غذایی می پزند، چایی دم می کنند، به دورش حلقه می زنند و به صحبتی گرم می شوند.

?-  انسان با کشف “نور” بر تاریکی ها چیره گشت. روشنایی اش شمعِ جمعِ مجلسیان شد. فانوسی در دست شب روان گردید.  مشعلی شد تا دل تاریکی غارها را بشکافند و برگنج معادن دست یابند و به خدمت زندگی درآورند.

?_  در تعزیه ها، خصوصا به یاد آزادگان عاشورا. برای کاستن ازبار غم، تسکینی دل های دردمند، برای روشنایی دل ها در مساجد شمع می سوزانند.

?_  انسان با کشف آتش،  سفال را شناخت و ابزار سازی کرد، خشت خام را پخت و آجری ساخت مسکن را متحوّل نمود.  آهن را از دل سنگ ها گرفت، بر تمدّن و صنعت دست یافت، آسمان و دریا را تسخیر کرد. تا جایی که امروز بدون آتش و آهن زندگی غیرممکن به نظر می رسد.

?_  در اکثر پنجره های اُرسی، خصوصاً در پنجره های ارسی مساجد تاریخی  این شهر و ساختمان موزه صفوی بناب.  نجّار هنرمند برای قدرشناسی از آتش، پنجره ای ساخت از شکل شعله ها، با شیشه های رنگی رو به روشنایی، تا همگان به هنگام نگاه، دنیا را رنگین کمانی از رقص رنگ های آتش، از جنس نور خورشید بینند. 

   تا دنیا بداند آنچه آتش را برای ایرانیان مقدّس نمود،  آتشی از جنس نورِ خورشید بود که بر جهل و تاریکی تابید. با مِهر و مهربانی مانوس کرد.  امّا تیره دلان، انسان ستیزان، جاهلان، چون از جنس نور نبودند،  به ایرانیان انگ آتش پرستی و مِهر پرستی زدند. آنان نمی دانستند و نمی دانند که در فرهنگ و هنر ایران باستان. نور، روشنایی، محبت و مِهرورزی، جایگاه ویژه ای دارد.

  ??_ اگر فرصتی یافتید یک سال،  شب چرشنبه را مسافری باشید از شهر هشترود به طرف غرب تا بخش “نظر کهریزی” هشترود. با چشم خود ببینید شور و شوق ایرانیان را، بر گردا گرد، گرما گرمِ رقص “نور” و “روشنایی” روستائیان.  در گرامی داشت روشنایی آتش.‌  حقیر در سال های ۱۳۷۰ و ۱۳۷۳ دو بار سعادت سفر شب چرشنبه را در این مسیر به نظاره نشسته ام . روستاهایی که در کناره جاده اصلی قرار داشتند، با روشن کردن آتش مناظر زیبایی از نور آتش در شب تیره می آفریدند. که بنا به سنّت دیرینه پدرانشان،  مشترکاً یک آتش بزرگ در قلّه ی  بلندترین کوه نزدیک به روستا روشن می کنند، و در داخل روستاها، کوچه ها، پشت بام خانه ها، تکه ای از آسمان پُر از ستاره را در زمین می آفرینند.  مردم دست در دست هم  می رقصند و بر گذر زمستان می خندند. ??

(ادامه دارد)

سپاس از خوانش این نگارش  

  علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب 

???????