صنعت آهنگری سنّتی

صنعت آهنگری سنّتی ( غرفه موزه مردم شناسی بناب )

گارگاه آهنگری سنتی

آهنگری سنّتی  :  آهن را در کوره گداخته می کنند تا نرم شود و بعد از نرم شدن فلز را به شکل های مورد دلخواه در می آوردند ، وسایل ساخته شده شامل . ابزارآلات کشاورزی ( بیل ، تبر، داس ، بیجارچین ، خاک انداز و …….. ) تا ابزارآلات جنگی مانند شمشیر، سرنیزه، سپر ، خنجر ، تن پوش های آهنی و ……. و ابزارآلات نجّاری شامل تیشه، میخ، اره ، رنده ، چکش و ……. هر آنکه نیاز روزمره انسان هاست با ابتکار و خلاقیت تمام ساخته می شوند  .

وسایل آهنی در غرفه آهنگریموزه مردم شناسی بناب 

وسایل آهنی در غرفه آهنگریموزه مردم شناسی بناب

از ابزارآلات آهنگری که در این راه بکار گرفته می شود :  شامل کوره آتش یا آتشکده آهنگری که قبلاً مواد سوخت آن ذغال بوده بعداً به گازوئیل، مازوت و امروزه به گاز تبدیل شده است.

کوره (  آتش گارگاه ) آهنگری

         تعداد نفرات چکش زن : بستگی به وسیله و ابزاری است که درست می شود، در مواقعی مثل درست کردن بیل غیر از استاد به دو نفر دیگر تا سه نفر نیاز دارد که به فرمان استاد با چکشی که به دست دارد به ابزار گداخته شده در کوره، چکش زن ها را هدایت می کند هر جا استاد به زند، دیگران نیز باید آن جا را مورد هدف قرار داده دهند .به محض سرد شدن آهن گداخته، دوباره ابزار را به کوره میگذارند، و دیگری را برمی دارند، این قدر این کار را ادامه می یابد که ابزار مورد نظر ساخته شود

^{کوره آهنگری ( چوروک )}

دمیدن بر آتش در قدیم راهی بود برای سوختن بهتر و بالا رفتن درجه حرارت آتش ، بادزن دستی (در گویش محلی بنام  ” چوروک ”  Chorouk ) یکی از آن هاست که در موزه مردم شناسی بناب به نمایش گذاشته شده . این دستگاه دستی بادزن مورد استفاده در کوره های آهنگری و مسگری قرار می گرفت . و از چند قسمت درست شده بود

بادزن ( چوروک ) گارگاه آهنگری در موزه بناب

• سه پایه چوبی ثابت
• دو عدد پوست گاو نرم چین چین شده، و نصب دهانه آن به دو تخته نیم دایره و از وسط متحرک
• دو عدد دریچه برای عبور هوای آزاد به داخل مخزن پوستی بادزن که به شکل پرده های دریچه قلب کار می کنند.
• دو عدد دستگیره روی هر نیم کره مخزن بادزن متحرک برای گرفتن و جمع باز نمودن بادزن ها
• یک لوله چوبی یا گالوانیزه ، برای هدایت باد تولید و ذخیره شده در مخزن بادزن به سمت اجاق ،
• یک عدد اجاق ثابت
• ذغال
• یک نفر ثابت برای بادزدن

روش کار : بادزن با جمع و باز نمودن مخازن پوستی بادزن به روش کار هم زمانی یعنی به وسیله دستگیره وقتی یکی را باز می کنند (به طرف خود می کشد) تا هوای آزاد از دریچه داخل مخزن پوستی بادزن شود ، هم زمان دیگری را فشار می دهد (از خود دور می کند ) تا هوای ذخیره شده در داخل مخزن پوستی بادزن به طرف لوله  و از آن جا به اجاق دمیده شود. در جلو دریچه ها از داخل ، یک پرده چوبی برای باز و بسته شدن هوا تعبیه شده و نقش پرده دریچه قلب را انجام می دهد ، وقتی یکی را به طرف خود می کشد دریچه باز شده و هوا بیرون به داخل مخزن بادزن می رود ، وقتی هم زمان دیگری را فشار می دهد تا جمع شود دریچه بسته شده  و هوای ذخیره شده داخل به طرف اجاق هدایت می شود. تکرار هم زمانی این دستگیره ها یعنی مخزن بادزن ها و باز و بسته شدن دریچه ها باعث می شود که باد به طور مداوم و ممتد مثل پمپ بادزن برقی ، به اجاق می دمد و باد می زند. و زغال اجاق سرخ شده و درجه حرارت بالا رفته ، باعث می شود که آهن و یا مس گداخته شده و بخوبی و به راحتی تاب بخورد و توسط آهنگر به شکل های مورد نظر درآید.

نوع دیگر بادزن کوره :  در قدیم یک دستگاه دستی بود که بنام محلی ( چوروک ) می گویند ” چوروک ” ها انواع و اقسام زیادی دارد آن چه در موزه مردم شناسی بناب گذاشته شده ، از دو تکه بزرگ چرم گاو که به صورت نیمه کره ای در دو طرف دستگاه چورک و آن هم وصل شده به یک تخته مستطیلی ساخته شده ، در وسط هر یک از این چوب مستطیلی یک سوراخ دایره ای تعبیه شده که مشابه پرده قلب عمل می نمود ،

نوع دیگر بادزن ( چوروک ) گارگاه آهنگری 

         بادزن دیگری با مشخصاتی در بالا داده شده ، اما روش دمیدن باد آن توسط خود صنعتگر می باشد، بدین شکل که بادزن چرمی (چوروک ) به زمین ثابت خوابیده شده ، سمت لوله هدایت کننده باد به کوره میباشد و به روی دستگیره تعبیه شده در چورک یک سر طناب بسته شده و سر دیگر طناب به سر تیر چوبی سه متری است که توسط یک حلقه به صورت افقی از سقف کارگاه آویزان شده است (مثل چوب و یا بازوی ترازو آویز) و به سر دیگر چوب ، یک طناب وصل است که سر دیگر طناب در بالای سر صنعت گر آویزان است، وقتی صنعت گر طناب را می کشد مخزن چرمی بادزن را باز شده و هوای بیرون به داخل وارد می شود، وقتی طناب را رها می کند بادزن جمع می شود و دریچه های به شکل پرده قلب بسته شده و هوای ذخیره شده در داخل بادزن به اجاق هدایت می شود . تکرار ممتد آن باعث سرخی ذغال و بالارفتن درجه حرارت اجاق می گردد. فرقی که در این روش پیش می آید این که ، باد دمیده شده به کوره اجاق ممتد و مداوم نیست و قطع وصل می شود . زمانی که طناب دستی را آزاد می کند باد ذخیره شده  به اجاق دمیده می شود ، ولی وقتی که طناب را می کشد تا هوا وارد فضای باد زن شود  طبیعی است در این حالت ، باد اجاق قطع شده و هوا داخل انبار هوای اجاق می‌شود.

بادزدن کوره آهنگری ( موزه مردم شناسی بناب ) عکس ها از نگارنده

در غرفه آهنگری ، وسیله بادزن (چوروک ) به صورت یک پوست کامل بز یا بَرّه نرم شده می باشد وقتی پاهای پوست حیوان را باز می کنی باد بیرون داخل پوست می شود وقتی با دست سوراخ پا های پوست را جمع و به داخل فشار می دهد و باد جمع شده در داخل پوست از گلوی پوست به اجاق دمیده می گردد. امروزه با استفاده از تجربه نیاکان مان ، این بادزن ها به پمپ های برقی و کوره ای مدرن و با چکش های ماشینی تبدیل شده است تا فردا چه باشد ؟

نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب

مؤلف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )

وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/