بوریا بافی و حصیر بافی :
واژه بوریا. : (اِ) ماخوذ از آرامی . حصیری که از نی شکافته مخصوص سازند. معرب آن باری است . (ابن درید). در این زبان ها از سومری بعاریت گرفته شده . ( حاشیه برهان چ معین ). معروف است ، حصیری که در خانه اندازند. ( انجمن آرا ). حصیری است که در خانه اندازند و بار. ( لغت‌نامه دهخدا )
“بوریا ” در گویش محلی بناب ” بورا ” نامیده می شود از پنچ حرف / ب / و / ر / ی / ا ، تشکیل شده { ب = خوب / و = خوب پی درپی / ر = راه ، روانه / ی = منظم ، جا و مکان / آ = آمدن = ( آمدن و روانه خوب و منظم برای جا و مکان ) } [۱]
نیزار ( برای بوریا بافی و حصیر بافی )
تاریخچه بوریا : به احتمال حصیر یا ” بوریا ” یکی از قدیمی‌ترین و اولین قدم در دستیابی انسان به شیوه‌های تولید قالی بوده و یکی از کهن‌ترین صنایع دستی است برای ” زیراندازها ” که از نی و گیاهانی که در نیزار و باتلاق‌ها می روید مورد استفاده قرار می دهند . در شهر بناب نیز مانند بعضی از شهر های قدیمی بوریا بافی رونق داشته و مردم بناب از بوریا و حصیر برای زیر انداز در کف اتاق ها و کف مساجد و زیر ملات پشت بام استفاده می کردند ، در دهه های گذشته بوریا و حصیر را در میدان معلم امروزی و در کنا رودخانه قوبی چای ( قوبلار ) جنب بیمارستان می بافتند اما اخیر مثل بعضی از صنایع دستی از رونق افتاده و رو به زوال رفته است ، مانند صنایع مسگری ، نخ ریسی ، موتابی ، آهنگری ، سوزن دوزی و گل دوزی و ……….
نی های چیده شده برای کوبیدن و بافتن بویا
پس از رسیدن نی به قطر و طول مطلوب بوسیله داس از نزدیک‌ترین محل به ریشه قطع و پس از جدا کردن نی ها را جمع آوری کرده و آن ها را با سر چاقو دو تکه می کنند و با چکش چوبی (. توخمان ) می کوبند تا کمی نرم شود و بعد از این مرحله نوارهای حاصله در کنار یکدیگر قرار گرفته و به صورت ” سه تا زیر، سه تا رو ” حصیر و یا بوریا را می بافند .
بوریا بافی
هنرمندان از تارهای نی مسطح شده ویا شکافته شده به شکل های متنوع به صورت حصیری شکل ( راسته ، خفته ) یا یکی به چپ و یکی به راست بر روی هم می خوابانند و با قفل بست های مخصوص خود فرش بوریا می بافتند ، هنر بوریا بافی روش مخصوص خود را دارد که صاحبانش این هنر را سینه به سینه از بزرگان قوم هنرمندشان یاد گرفته اند که شرح آن در این مجال نمی گنجد
.
نمونه بوریا های بافته شده و روش بافت آ ن
بوریا های استفاده در پشت بام مسجد اسماعیل تاریخی بیگ بناب
کاربرد بوریا و مزایای آن : از بوریا برای زیر انداز فرش و گلیم در مساجد و خانه ها و یا پشت بام زیر ملات اتاق ها و ساختمان ها پهن و استفاده می کردند .
۱ – بوریا در زیرانداز فرش های دستی و پشمی نقش محافظ را داشت و باعث می شد که نخ گره های فرش در اثر سابیدگی با سطح خاک زمین از بین نرود
۲ – حالت فنریّت بوریا در زیر فرش ها باعث می شد که فرش ها کمتر به آفت کرم خوردگی دچار شوند
۳ – گرد و خاک فرو رفته درون نخ های فرش در طول زمان به زیر بوریا منتقل می شد و فرش را زنده نگه می داشت
۴ – وقتی مردم در مساجد روی فرش می نشستند ، بوریا مقدار کمی فنریت دارد و این باعث می شود که نشیمنگاه اذیت نشود و مردم آسایش بیشتری احساس می کردند و چون بوریا از جنس نی می باشد در مقابل رطوبت سخت مقاوم بوده و دیر پوسیده می شود لذا عایقی خوب و محکمی است بین رطوبت کف اتاق ها و فرش ها . از طرفی بوریا راه تنفسی دارد که می تواند رطوبت کف اتاق را به هوای آزاد انتقال دهد ، بر خلاف عایق کاری های کف امروزی که از جنس قیر می باشند بدلیل نداشتن را تنفسی رطوبت کف را به دیوار ها هدایت نموده و باعث تخریب و شوره زدگی دیوار ها می شود .
۵ – خانواده هایی که به فقر مالی و تنگدستی گرفتار بودند و قدرت خرید فرش را نداشتند بوریا برای آن ها فرش بود
۶ – مصالح بوریا بومی بود و در خود محل تولید می شد
۷ – قدیم برای پوشش تیر های چوبی حمال ( فرسب ) پشت بام و تخته پردو های بین تیر های حمال ( تفال ها ) استفاده می کردند و هنوز هم در خانه سازی های سنتی از بوریا استفاده می شود ، بوریا نمی گذاشت خاک ، ملات و خرده ملات های ریخته شده در پشت بام به داخل اتاق ریزش کند . این ملات ریزی در پشت بام برای شیب بندی و جلوگیری از بارش آب باران به داخل فضای اتاق ها بود و همچنین از سوراخ های بورا رطوبت و بخار اتاق به بیرون هدیت می یافت به عبارتی اتاق می توانست تنفس نماید
۸ – بعد از تخریب ساختمان بوریا به خوبی به طبیعت قابل برگشت بود و مثل آجر و بتن و یونولیت های امروزه طبیعت را تخریب نمی کرد و …………..
تصوریر حصیر بافی
حصیر بافی با نی های نرم نیز جزو این هنر محسوب می شد که بافت آن کمی از بوریا متفاوت است ، از حصیر علاوه بر کاربرد بوریا ، به صورت سایه بان پنجره های ارسی ، و اتاق های آفتاب گیر و به صورت زیر انداز استفاده می شد
تصویر حصیر
این هنر نیز مانند سایر خلاقیت ها آفرینش ذهن و اندیشه انسان است که به جولان در می آید فکرها می یابند و دست های هنرمندان می بافند . اندیشه و تفکر از بوریا و نظیر آن شروع و در امتداد این اندیشیدن های مثبت ، امروزه شاهد آفرینش صدها نوع بافتنی از پارچه و لباس گرفته تا بافت انواع فرش های ریز و درشت در طرح ها و شکل های متفاوت ، متنوع و زیبا . هنوز هم پایان راه نیست
در هر کار علمی ، هنری ، اجتماعی و اقتصادی و ………….. این هم اندیشی ، آزاد اندیشی بی واهمه انسان هاست که خلّاق است ، راه ها را می یابند و دست های هنرمندان می سازند و می بافند و همگام با طبیعت به زندگی آرامش ، آسایش ، شادی و زیبایی می افشانند
تفکر آزاد و رقابتی ، خلاق و آفریننده ی نیازهای جوامع بشری است .
حصیر بافی
نگارنده : علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب
موألّف : کتاب دو جلدی ” نگاه نگاره ها ” ( زیبایی های میراث فرهنگی )
وب سایت http:/www.negahenegareha.ir/
[۱] نصرالله برز ابادی ، معانی حروف الفبای فارسی ، ۱۳۷۶ / نشر ، ستاره قم تهران ، ص ۱۴ تا ۱۶