❇️ – شهر کلاغ های بی داعش قسمت ۱ و ۲

 

❇️ – شهر کلاغ های بی داعش .( قسمت اول )

? – یاد ایّام

? – کوچک بودیم ، دهه ۱۳۴۰ بود و فصل تابستان و پائیز .

 مادران برای خنک شدن از گرمای تابستان، بعد از ظهر ها، در جلوی حوضِ حیاطِ خانه جاجیم  و کلیم پهن می کردند، می آراستند و به استراحت می نشستند .   خانه های قدیمی ، دارای حیاط و “خانه باغی” بود . مثل امروز آپارتمان نبود ، آپارتمان های کوچکِ امروزی، بدون کوچه برای بازی بچه ها و فضای سبز، به یک زندان محترمانه شباهت دارند تا خانه . این مشکلی است که اکثر مردم  گرفتارش هستند .

   حوض های حیاط بیشتر به شکل چهار گوش بود و سیمانی، با سیمانی چه تازه به بازار آمده بود  .  داخل حوض را با “سنگ کبود” بنام (جُو داش) کوبیده و رنگ می زدند ،  بعد از خشک شدن با آب پُر می کردند، به رنگ آبی دریا در می آمد،  داخل حوض  را از آب چاه،  بوسیله “منجلیخ”، (آبکش محلی) و یا با تلمبه ی چدنی دستی  که بعداً به بازار  آمد،  پُر می کردند.

    آب از دهانه تلمبه تا داخل حوض به وسیله لوله گالوانیزه ای بنام ( چَرَه نِی ) هدایت می شد .  مادران برای پر کردن حوض با تلمبه زنی ، از کودکان بهره می جستند ، بچه ها با شمارش و به نوبت برای پُر کردن حوض تلمبه می زدند ، با شیطنت طوری تلمبه می زدند که لباس اطرافیان خیس می شد.  آن سال ها کودکان طبع کودکی داشتند،  از هرکاری شادی و خنده می آفریدند ، شادی و نشاط با همه ی کمبود ها بخشی از زندگی کودکان بود .  امروزه خانواده ها و نظام فرهنگی حاکم  بر جامعه این فرصت طلایی را از کودکان حتی از جوانان گرفته اند.

 بجایش بازی با آشغال ها،  جعبه واکس ، دستمال و تمیزی خودروها،  به دستش داده اند . کودکی را از  کودکان ما ، جوانی را از جوانان ما ،  و حرمت ،  آسایش و آرامش را از پیران ما گرفته اند.

    تلمبه زنی را با شمارش  می زدند ، هر کسی بیشتر تلمبه می زد برنده بود ، یعنی اجرای کار تبدیل به یک بازی و شادی .

   سر آخر حوض پُر از آبی زلال که به رنگ  دریا در می آمد.‌

? – بالای حوض به صورت اسکلت شبکه بندی چوبی به ارتفاع سه متری برای نگهداری درختان انگورِ  بالای حوض ساخته شده بود ، بنام  “چَپَر” (۱) .

    شاخ و برگ های پهن درخت “مو” سایبانی بود برای اعضاء خانواده .

    مادران با کسب تجربه از بزرگان برای استفاده از نور ، هوای خنک آزاد ، فضای سبز،  حفظ سلامتی و دل بستن به طبیعت،  حیاط را می آراستند.  برعکس امروز که پرده ها را می کَشند، از دستگاه هوا خنک کن و از نور چراغ برقی استفاده می کنند .

   از “چَپَر” انواع خوشه های انگور، کشمش طلایی و قرمز،  قزل اُزوم،  حسینی،  پیکانی رنگارنگی آویزان بود.  با باد ملایم وهوای خنکی که بعد از ظهر ها می وزید و بدن را نوازش می داد.  منظره ای  بود چه باید دید ،

??? – عصر ها در مکان “مهتابی” ، ایوانی بود جلو اتاق با زیر انداز های گلیم و جاجیم ،  دورِ دیوار با بسته های رختخواب  بنام “باغلاما”  با زیر انداز تشک ، متکا های گلدار سوزنی، دست دوز به دست دختران خانه ، دوتا دوتا روی هم چیده شده در قسمت بالا دستِ مهتابی ، برای  بزرگانی که از کار بیرون خواهند رسید ، از آن ها بعنوان پشتی  برای حرمت گذاری بزرگترها استفاده می کردند،  تا بچه ها از کودکی به تجربه ببینند و بیاموزند احترام گذاشتن به بزرگان ، بخشی از فرهنگ ایران ماست . ای کاش حرمت ها نمی شکست.

    با چیدمان سماور ذغالی درگوشه ای از ایوان،  زیبایی مهتابی دو چندان می شد. چشم انداز حیاط خانه با درختان انگور،  حیاط آبپاشی شده ، حوضی پُر   و سرریز از آب،  شستن پاها در “پاشوی” حوض،  با میوه های “خیار” ، “خربوزه” ، “شالاخ” (۲) و “قره قون” مخصوص بناب (۳)  برای خنک شدن و در انتظار آمدن پدر،  در حوض شناور بود.

  بچه ها درکنار “پاشوی” حوض می ایستادند و با پاشیدن آب روی میوه ها به رقص و شنای آن ها به تماشا می نشستند. گاهی آب بازی و با آبپاشی روی همدیگر، از عالمی از شادی و خنده می آفریدند،  که در توصیف نمی گنجد.  یادش بخیر. و …

_______________

?- ۱ – چَپَر ( چَپَر = چ + پَر = چینش + بیشتر = چینش بیشتر “چوب” . مثل / چَپَره = تار های چوبی نازک که دایره وار  به هم می بافند و “چَپَره” نامند،  در آبکشی برنج استفاده می شود .

    ۲ – ( شالاخ ) = ( ش + ا + لاخ = پوشش + داشتن + درجا تکان  خوردن =  ( در داخل پوششی تکان ، می خورَد) ./ بزرگانی که در قدیم “شالاخ” را دیده  اند می دانند، اگر بیش از ۴ روز می ماند  داخلش شل می شد ، بهم می ریخت و تکان می خورد ) ./ (برزآبادی ، معانی حروف فارسی ،۱۳۷۶، ص ۱۵) .

    ۳ – قره قون : خربوزه محلی مخصوص بناب ، گرد توپی شکل ، با پوستی سبز تیره ، بسیار شیرین و خوش مزه ،

( چقدر نامگذاری ها و واژه های باستانی با طبیعت آن ها همخوانی دارند ).

سپاس از خوانش این نگارش  ( ادامه دارد )

علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب.

????????

 

❇️ – شهر کلاغ های بی داعش 🙁 قسمت دوم )

? – یاد ایّام

? 《… کوچک بودیم ، در فصل تابستان و پائیز ، دهه ۱۳۴۰ بود…

?? – عصر های تابستان و پاییز مادران بال و پر می گشودند ، خود را به هر دری می زدند، تا خانه را با امکانات کمی که داشتند ،  قطعه ای از بهشت نقد این جهانی بیآرایند. مادران آمده اند دنیای زیر پایمان را بهشت سازند.

   بهشت را باید زحمت کشید و ساخت، چنانکه کشورهایی به زیبایی ساخته اند.  آنانکه برنامه ای ،  سوادِ ساختنی ، دانشِ ایجاد رفاه و آسایش برای مردم خود را در این جهان ندارند ،  مجبورند  بهشت را نسیه فروشند..!!!

    مادرانِ فداکار خسته از کار،  در انتظار رسیدن جمع مستان خانواده بودند .

     در حیاط خانه ها “کرت” هایی (چوز)، وجود داشت از انواع سبزی های خوردنی ،  کنار “کرت” ها،  گل های عطرآگین،  “شب بو”، “شقایق”، “اژدردهان” بود و شمعدانی های رنگارنگ، چیده شده در “هرّه” حوض.

    تقریباً هر ۵ روز یک بار آب حوض را باز می کردیم  برای آبیاری “کرت” ها ، به هنگام باز کردن آب حوض از مادر اجازه می گرفتیم برای آب تنی و شنا در حوض ، مادر  دنبال چنین معامله ای بود،  اول قول می گرفت که حوض را باید با تلمبه پُر کنید و بعد اجازه می داد که در حوض مدتی شنا کنیم .  شنا چه نه ،  یک آب بازی و آب پاشی حسابی به همدیگر بود، نصف آب حوض را با ( شاپا شاپ ) به روی همدیگر خالی می کردیم.  بعد حوض را می شست و با “جوداش = سنگ کبود” رنگ می کرد و ما هم با تلمبه  پُر می کردیم.  دنیای دیگری بود که امروز ، آرزوی یک روز آن را داریم .

?- عصر با غروب آفتاب ، اعضاء خانواده در انتظار حضور پدر در کنار مادر بود . پدران حکم حصار امنیّتی خانه و مادران مدیریّت داخل قلعه ای بنام خانه را دارند،  پدر با برگشتن از سرِکار و جمع شدنِ همه ی اعضای خانواده به دور چراغ  شیشه ای ، که بعداً “گرد  سوزش” آمد ، تکمیل می شد.

  گذاشتن چراغ در وسط مهتابی ، چراغی که مادر برافروخته ، روشنی و گرمی بخش حلقه ای از جمع عاشقان خانه بود،  هم او آخرین نفری بود که خاموشی شب را برای همه می نواخت ، اما خود،  این نگهبان همیشه بیدار مدتی برای انجام کارهای عقب مانده ، بعد جایش در کنار گهواره کودک  و بیداری شب. ???

     از کوچه “اولاد ذکور” رودخانه ای می گذشت بنام “ملا احمد چایی” ،  دو طرف رودخانه ردیفی از درختان بید ،  تبریزی و سنجد بود . بستر ماسه ای رودخانه و سایه درختان،  فرصت خوبی را برای بازی ایجاد کرده بود .

قدیمی ها گفته اند (گون چخدی چیخ *  گون باتدی بات = یعنی وقتی آفتاب بالا آمد بیرون روید ، وقتی تاریک شد داخل خانه شوید ).

      آنقدر سرگرم بازی در کوچه بودیم با تاریک شدن هوا،  مادر به سراغمان می آمد و دستمان را می گرفت و کشان کشان به خانه می برد. مگر از بازی سیر می شدیم . ??

   همه بعد از یک روزِ کاری  دورهم جمعند تا خستگی کار از تن بدر کنند .  غیر از مادر ، همانیکه چراغ این جمع را او روشن کرده است . او همچنان می دود برای تدارک شام ، چه بیشتر  آبگوشت بود. آوردن خوردنی هایی که در حوض شناور بودند و چشم بچه ها در اتتظار .

?? – خربوزه “قره قون”  به احترام در جلو بزرگتر ها گذاشته می شد ، یکی از بزرگان ، خربوزه را می بُرید و قاچ قاچ می کرد و تقسیم.

  حرص خوردن در بچه ها زیاد بود ، خصوصا “قره قون” ، مثل  آب عسل خنک می ماند،  آبدار ، شیرین و لذّت بخش،  بچه ها، ساعت هاست این لحظه را انتظار می کشیدند.

    کودکان غافل از داشتن و نداشتن ها ، هر کسی سهم خود را با قاچ به دندان می کشید و می خورد، چه زود تمام می شد. !!  اما سهم مادر در گوشه ای می ماند، او همچنان برای تدارک شام و جمع و جور کردن آنچه اقتصاد خانه اجازه می داد می دوید.

    وقتی عصر از مادر خربوزه می خواستیم ، می گفت کمی صبر کنید پدر و دیگران نیز از راه برسند بعد.

 ? –  او باور داشت که ما باید با صبوری و حوصله از دوره ی کودکی کنترل “ولع” و “حرصمان” را برای همیشه و در همه ی دوران زندگی، تحت فرمان خود در آوریم ، این اسب سرکش را از کودکی باید مهار کرد. مباد در زندگی این “ولع” و اشتهای  خوردن،  کاری به دستمان دهد و حرام خورمان کند ، و یا قُبح و زشتی حرام خوری ، مثل امروز از بین برود.

   از طرفی علاقمند به فرهنگ دور همی و جمع نشینی بود ، می خواست با این فرهنگ انس و الفتی بگیریم ،  از جمع جدا نشویم، ضرب المثلی می گوید (محبّت  در دیده و دیدارهاست)، امروز جمع به دور چراغ و در زمستان بدور کرسی،   اتّفاق و اجبار خوبی بود برای دور هم بودن و ….

سپاس از خوانش این نگارش ( ادامه دارد)

باز نشسته میراث فرهنگی بناب علی اصغر بالغ ۶/ ۱۳۹۹

 ??????

میوه در حوض برای خنک شدن در خانه های قدیمی 

❇️ – خانه مرحوم حاج محمد علی خسروشاهی ، پدر بزرگ حاج آقا خسروشاهی، عزیز همه ی بنابی ها و خواهر مکرمه اش.
مرحوم حاج غلامحسین خسرو شاهی عموی گرامیش ، در سال ۱۳۳۹ شهردار بناب بود ، این عکس را حاج آقای بزرگوار برایم هدیه دادند.
? در اکثر خانه های قدیمی بناب، حیاط ها به این زیبایی بود، کمی کوچک و یا بزرگ، بعضا با چند تاک انگور (قانا) با درختان میوه، از جویبار رودخانه محلی بنام (“آخ”= آرخ = آبرو) آبیاری می شدند . واژه محلی “یول آخ” = راه آبرو= دربند”، نیز از این خانواده است.
“آبرو” یا “اُریز”=oriz = آب ریز. از زیر دیوار حیاط همسایه به حیاط همسایه دیگر توسط سوراخی بنام “جلیف” =(سوراخ)، می گذشت.
در اکثر قباله های قدیمی به این “آبرو” اشاره شده . به نظر حقیر
واژه (اُورو ovro = دزد) از واژه “آبرو” گرفته شده، چنانکه می دانیم.
اُو = آب بعبارتی ” اُورو” همان “آبرو” می باشد، چون سارقین و دزدان از این آبرو(جلیف) به خانه مردم داخل می شدند لذا به اینگونه دزدان نام
“اور=ovro” نهادند. یعنی کسی که از “آبروِ” خانه ها برای دزدی وارد می شود.
سپاس حاج آقا از بابت این عکس.
علی اصغر بالغ ????

 

علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب. ( ۱۳۹۹ – ۶ )

????????