✳️- واژه “تولیخ”( منچالیخ آب در بناب/ آن که از “تولیخ” باید آموخت (قسمت اول).
عکس فوق “منجالیخ” آب است که در قدیم برای آبیاری باغات بناب کارکرد داشت. نمونه آن در حیاط اداره امورآب اجرا شده
*- مقدّمه
🌹- واژه “تولیخ”
👈 – به نظر نگارنده برای تجزیه و تحلیل معنایی بعضی از واژه های باستانی در گویش محلی، لغتنامه ای و یا قواعدی در دست نیست تا بتوان به آن استناد کرد. در اینگونه موارد می توان شواهدی از واژه های مشابه استفاده کرد و با تجزیه و به معنای آن واژه دست یافت.
نگارنده بر مبنای تحقیق و یافته های تجربی خود، با بیش از ۴۰ سال کار در حوزه میراث فرهنگی، اعلام نظر می کنم، والا کار، کارِ کارشناسان است. در زیر چند واژه مشابه “لیخ” آورده می شود.
👈 یکی از واژه های باستانی در گویش مردم بناب واژه “تولیخ” می باشد.
* تولیخ = تو + لیخ = // تو = توی یا داخل / و لیخ = آب / در واژه های مشابه
* “لیخ لیخ” = پر از آب. مانند اصطلاحِ “لیخ لیخ، لیق قیلدیر = / لیق = لَقّ= در جای خود لَقّ و شل بودن = ظرفی که داخلش پر از آب است و درجای خود شُل ول است. لیخ لیخ، لیق قیلدر یعنی ظرفی و یا چیزی که داخلش پر از آب است و در جای خود لَق است. مانند “تولیخ”
* دستگاه “مناجَلیخ” = منجنه + لیخ = منجنه + آب = منجنه ی آب/ وسیله ی محلّی برای آبکشی از چاه. این واژه با “منجنیق” فرق دارد. منجنیق مکان پرتاب سنگ است. ( زمنجنیق فلک سنگ فتنه می بارد).
* سولیخ = سو + لیخ = سوی، سمت + آب = سوی آب.
“سولیخ” چوب دستی درازی است بین نوک مانجَلیخ و چاه. یک سرِ “سولیخ” به نوک چوب اصلی دستگاه “مانجلیخ” بسته می شود و به سر دیگرش، سطل “تولیخ” را می بندن، این “سولیخ” را با سطل چرمی آب (تولیخ) به سوی چاه می برند تا با آب پر شود.
🔸 بیشتر متولدین قبل از ۵۰ مانجلیخ را می شناسند و حقیر بر روی این دستگاه کار کرده ام. شرح بیشتر در کتاب “نگاه نگاره” از نگارنده.
* “بالیخ” (ماهی) = با + لیخ = با آب، درون آب.
*- چالیخ، چالیخ لیر = چا + لیخ = چالش، کوشش + آب = چالش و تلاش برای بیرون آمدن از آب. ( به هنگام غرق شدن/ . چالخیر = چالش برای برهم زدن و تکاندن. مانند “نِهره” و “تولیخ ” به هنگام کره گیری از ماست.
* “تولیخ” = تو + لیخ = تویش، داخلش آب = سطل آب، سطل چرمی آب. چه به سرِ “سولیخ” بسته می شود.
(ادامه دارد)
علی اصغر بالغ بازنشسته میراث فرهنگی بناب.
🌻🌹🌿🙏🙏🌿🌹🌻